Առաջին համաշխարհային պատերազմը և Հայոց ցեղասպանությունը
1914 թ. հուլիսի 19-ին (նոր տոմարով օգոստոսի 1-ին) սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը՝ մեծ տերությունների և ներգրավված ազգերի միջև, որը ցնցեց աշխարհը։ Պատերազմը ընդգրկեց Եվրոպայի, Ասիայի ու Աֆրիկայի հարյուրավոր փոքր ու մեծ պետություններ:
Մեկ կողմում էին Գերմանիան, Ավստրո-Հունգարիան, Իտալիան, Օսմանյան կայսրությունը, Բուլղարիան, մյուսում՝ Մեծ Բրիտանիա, Ռուսաստան, Ֆրանսիա: Կովկասում ռուսական և օսմանյան զորքերը բախվեցին 1914–1916 թթ., գրավելով Էրզրում, Վան, Մուշ, Խնուս և այլ շրջաններ։
Հայերը մասնակցեցին ինքնապաշտպանությանը: Կազմավորվեցին 4 հիմնական ջոկատներ՝ Անդրանիկի գլխավորությամբ, և հետագայում ևս 4 նոր՝ Վարդան, Ա. Ջանփոլադյան և այլք: 1915 թ. ապրիլի–մայիսին տեղի ունեցավ Դիլման, Վան, Մուշ, Խնուս և Բիթլիս գնդակոծությունները, որտեղ հայ մարտիկներն ու զինվորականները մեծ զոհողություններ ունեցան՝ մարտի ու պաշտպանության ընթացքում։
Համաշխարհային պատերազմի և օսմանյան իշխանությունների քաղաքականության համատեքստում սկսվեց հայերի զանգվածային ոչնչացումը՝ Մեծ եղեռնը: 1915 թ. ապրիլի 24-ին Կ. Պոլսում սկսվեցին հայ մտավորականների ձերբակալություններ, որոնք տարածվեցին ողջ Արևմտյան Հայաստանում։ Հաջորդ փուլերում իրականացվեցին զանգվածային տեղահանումներ և սպանություններ, երեխաներին բռնի կերպով տարան որբանոցներ կամ բաժանեցին օտարներին՝ նպատակ ունենալով դադարեցնել հայ ժողովրդի գոյությունը։
Մեծ եղեռնը իրականացվեց հստակ ծրագրով՝ հայրենական, կրոնական ու մշակութային տարբերությունների պատճառով հայերին ոչնչացնելու համար: Օսմանյան կայսրությունում մեծ դեր ունեին ներքին գործերի նախարար Մեհմեդ Թալեաթը և ռազմական գործերի նախարար Իսմայիլ Էնվերը: Հայերին խոցում էին թե զինվորական, թե խաղաղ բնակչության շրջանում, ինչպես նաև երեխաների։
Հայկական ինքնապաշտպանությունը շեշտակի դարձավ Վան, Մուսալեռ, Ուրֆա և այլ քաղաքներում: Ինքնապաշտպանները, փոքրաթիվ և լավ կազմակերպված, հաջողությամբ հակադրվեցին թուրքական հարձակումներին, ապահովեցին ժամանակավոր պաշտպանություն և փրկություն հայ բնակչության համար։
1916 թ. ավարտվեց Կովկասի ճակատում ակտիվ ռազմական գործողությունների փուլը։ Հայկական լեգեոնները շարունակեցին ծառայել դաշնակիցների կազմում Ֆրանսիայում, Պաղեստինում և Կիպրոսում, մասնակցելով ռազմագործողություններին մինչև 1920 թ.։
Մեծ եղեռնը, որպես հանցագործություն, մնաց պատմության մեջ որպես հայ ժողովրդի զանգվածային ոչնչացման և կոտորածի օրեր, որտեղ թուրքական իշխանությունները ծրագրային կերպով փորձեցին ոչնչացնել ազգային, մշակութային և կրոնական ինքնությունը։
Ա1. Անուններ ու նշանակություն
Կովկասյան ճակատ, Սարիղամիշ, Էրզրում – ռազմավարական վայրեր, որտեղ հայերը պաշտպանեցին իրենց։
Կամավորական ջոկատներ, Անդրանիկ, Դրո, Արմենակ Եկարյան, Արամ Մանուկյան – հայ հերոսներ ու առաջնորդներ։
Մեծ եղեռն – հայերի կազմակերպված ոչնչացում Օսմանյան կայսրությունում։
Վան, Մուսալեռ, Ուրֆա – պաշտպանված քաղաքներ։
Ա2. Հիմնական գաղափարներ
Կովկասյան ճակատը կարևոր էր հայերի պաշտպանության համար։
Մեծ եղեռնը տեղի ունեցավ թուրքական ազգայնական քաղաքականության և հայերի ուժեղ ինքնագիտակցության պատճառով։
Վանում հաջողվեց պաշտպանվել համախմբվածությամբ ու ռազմավարական մարտերով։
Ա3. Պատճառ և հետևանք
Հայ մարտիկները պաշտպանել են իրենց ազգը և տարածքը։
Կամավորական ջոկատները պաշտպանեցին բնակչությունը և տարածքները։
Քեմալական շարժումները նպատակ ունեին ոչնչացնել հայերին և գրավել հողերը։
Ա4. Հիտլերի հայտարարություն
1939 թ. Հիտլերը հիշեց հայերի բնաջնջումը՝ որպես նախադեպ։
Նպատակ՝ վերահսկողություն, քաղաքական և ռազմական առավելություն, «ազգային մաքրություն»։
Ալեքս Մելիքյանի բլոգ 