ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ուրվագծի՛ր եկեղեցու գործունեությունը ՀՀ գոյության
շրջանում:

Եկեղեցին ՀՀ գոյության շրջանում կարևոր դեր ուներ՝ հոգևոր, կրթական ու մշակութային կյանքում, օգնում էր պահպանել ազգային ինքնությունը:

բ. Բացատրի՛ր։ Որպես առանձին կառույց՝ եկեղեցու և պետության միջև
ի՞նչ խնդիրներ էին առաջացել

Եկեղեցին և պետությունը առանձին կառույցներ էին, առաջանում էին խնդիրներ՝ իշխանության սահմանների, օրենքների և եկեղեցական իրավունքների համատեղելիության հարցերում:

գ. Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ քաղաքական, կրոնական և կրթամշակութային խնդիրների էր անդրադառնում դաշնագրի նախագիծը

Դաշնագրի նախագիծը անդրադառնում էր քաղաքական (իշխանության բաշխում), կրոնական (եկեղեցու դեր), կրթամշակութային (դպրոցների և կրթության կազմակերպում) հարցերին:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Գնահատի՛ր: Ի՞նչ դեր է կատարել եկեղեցին ՀՀ ներքին կյանքում:

Եկեղեցին կարևոր էր ՀՀ ներքին կյանքում՝ պահպանելով ազգային միասնություն, աջակցելով ժողովրդին՝ հատկապես կրթության ու բարոյական կողմերի միջոցով:

Սոցիալ-տնտեսական դրությունը/էջ 55-56-ը պատմել/

Ընդհանուր վիճակը աղետալի էր՝ սննդամթերքի, վառելիքի, աշխատանքային տեղերի պակաս:

Կառավարությունը փորձում էր իրականացնել բարեփոխումներ, սննդային օգնություն և տնտեսության կարգավորում:

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր
• Հ. Քաջազնունի • Ամերկոմ.

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Նկարագրի՛ր ՀՀ սոցիալ-տնտեսական աղետալի վիճակը և կառավարության ձեռնարկած քայլերն այդ ուղղությամբ:

ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը աղետալի էր, կառավարությունը ձեռնարկեց միջոցներ՝ պարենաբաշխում, ենթակառուցվածքների վերականգնում, արտասահմանյան օգնության ներգրավում:

բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ գործոններով էր պայմանավորված ՀՀ սոցիալ-տնտեսական ծանր կացությունը:
Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ ամերիկ­յան օգնությունը ՀՀ սոցիալ-տնտեսական կյանքում:

Տնտեսական ծանր կացությունը պայմանավորված էր պատերազմի հետևանքներով, պաշարումների բացակայությամբ, ութ տարվա անկայուն քաղաքականությամբ:

Ամերիկյան օգնությունը կարևոր էր՝ նպաստելով պարենի, հիգիենայի և ֆինանսական աջակցման:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Քո պատկերացում­ների համաձայն՝ ի՞նչ ընդհանրություններ և տարբերություններ կան Առաջին հանրապետության և 1990-ական թթ. սոցիալ-տնտեսական իրավիճակների միջև:

Առաջին Հանրապետությունը և 1990-ականների Հայաստանը ունեին որոշ ընդհանրություններ՝ սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակ, սակայն տարբերություններ էին կառավարական կառավարման մեթոդներում ու միջազգային աջակցման հասանելիության մեջ:

2. Ընդհանրացո՛ւ։ Ինչպե՞ս կբնութագրես կառավարության քաղաքականությունը տնտեսության ոլորտներում:

Կառավարության քաղաքականությունը ուղղված էր տնտեսության վերականգնմանը և բնակչության անհրաժեշտությունների հոգալուն:

Առաջադրանք 2

Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության ձևավորումը: Բաթումի պայմանագրի վերանայման/էջ 57 պատմել/

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր

Հ. Օհանջանյան – Հայ դիվանագետ և քաղաքական գործիչ, մասնակցել է Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության ձևավորմանը, հատկապես Առաջին Հանրապետությունում՝ 1918–1920 թթ., ներկայացնելով Հայաստանի շահերը միջազգային ասպարեզում:

Ա. Ահարոնյան – Հայ քաղաքական և պետական գործիչ, դիվանագետ, ներգրավված է եղել Հայաստանի արտաքին հարաբերությունների կազմակերպման և միջազգային ճանաչման գործընթացներում:

Անտանտ – Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ստեղծված դաշինք (Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա, Ռուսաստան), որն աջակցել է Հայաստանի անկախության ճանաչմանը և քաղաքական աջակցություն ցուցաբերել:

Ազգերի լիգա – Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ստեղծված միջազգային կազմակերպություն, որի նպատակն էր ապահովել խաղաղություն, միջպետական վեճերի լուծում և նոր պետությունների՝ այդ թվում Հայաստանի ճանաչում:

Գերմանիա – Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը և մասնակցել դիվանագիտական գործընթացներում՝ ՀՀ միջազգային դիրքը ամրապնդելու նպատակով:

Մեծ Բրիտանիա – Անտանտի անդամ, ճանաչել է Հայաստանի Հանրապետության անկախությունը և ցուցաբերել քաղաքական ու դիվանագիտական աջակցություն, կարևոր դեր խաղացել միջազգային հարաբերություններում:

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Որո՞նք էին ՀՀ արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղղությունները: Ինչպիսի՞
հարաբերություններ է ձևավորում ՀՀ-ն Թուրքիայի և
Քառյակ միության մյուս պետությունների հետ:

ՀՀ արտաքին քաղաքականության ուղղությունները՝ ճանաչում ստանալ միջազգային հանրության կողմից, հարաբերություններ կարգավորել հարևան երկրների հետ, մասնավորապես Թուրքիա և Քառյակ միություն:

բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ կարգավիճակ ուներ ՀՀ-ն, ո՞ր պետություններն էին ճանաչել նրան:

ՀՀ կարգավիճակը՝ անկախ պետություն, ճանաչվել է Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և այլ պետությունների կողմից:

գ. Վերլուծի՛ր։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված ՀՀ նկատմամբ Անտանտի դրական վերաբերմունքը

Անտանտի դրական վերաբերմունքը պայմանավորված էր Թուրքիայի նկատմամբ անվտանգության, ռազմավարական հետաքրքրությունների և տարածաշրջանային հավասարակշռության պահանջով:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Գնահատի՛ր: Ի՞նչ ընդհանրություններ կան 1918 թ.
ՀՀ-Թուրքիա և ներկայիս Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների միջև:
հարցը

1918 թ. ՀՀ-Թուրքիա հարաբերությունները և ներկայիս Հայաստանի ու Թուրքիայի հարաբերությունները ունեն պատմական վեճերի համապարփակ տարրեր, սակայն այժմ միջազգային դիվանագիտության միջոցով խնդիրները փորձում են լուծել խաղաղ ճանապարհներով:

Էսսե-էսսեագրության ուղեցույց (առարկայական և ինտեգրված)-7-9-րդ դասարանների համար

 Գրականություն, Հայաստանի պատմություն, 9-րդ դասարան, թեմա՝  «Խենթը-Բայազեդ»։ 

Առաջադրանք. Համադրելով պատմական փաստերն ու գեղարվեստական հատվածը՝ ներկայացրո՛ւ Բայազետի հերոսական պաշտպանությունը և անհատի դերը այդ պաշտպանության ժամանակ՝ համապատասխան հատվածների միջոցով հիմնավորելով պատասխանդ:

ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

Րաֆֆի «Խենթը»

— Մեր դրությունը հենց այս օրից անտանելի է,— խոսեց մի ուրիշը,— ոչ ուտելու հաց ունենք և ոչ կռվելու պատրաստություն։ Չգիտեմ ինչո՞ւ այդ հիմար քրդերը միանգամով վրա չեն տալիս, ի՞նչով կարող ենք պաշտպանվել,— ավելացրեց նա մի վրդովված ձայնով։….

— Անձնատուր չենք լինի, քանի դեռ կենդանի ենք,— կրկնեց նա իր առաջին խոսքը։ — Եթե դրսից մեզ օգնություն չհասնե, կորած ենք,— պատասխանեց մի խան, որ թուրք կամավորների գլխավորն էր։

— Օգնություն սպասելու զորություն չէ մնացել,— խոսեց մի բեկ,— իմ կարծիքով պետք է բաց անել բերդի դռները, պատառել մեզ շրջապատող թշնամու շղթան և անցկենալ, կա՛մ կհաջողվի ազատվել, կա՛մ կընկնենք թշնամու ձեռքը։

…..Նախագահը ասաց.

— Պետք է սպասել և մինչև վերջին շունչը դիմադրել։ Ես հուսով եմ, որ շուտով օգնություն կստանանք։ Գեներալ Տեր֊Ղուկասովը շատ հեռու չէ մեզանից։ Նա հենց որ իմացավ մեր դրությունը, կշտապե Բայազեդը ազատելու։ Միայն պետք է շուտով նրան իմացում տալ։……. Կարծեմ, մեր այսքան բազմության մեջ կգտնվի մի սիրտ ունեցող տղամարդ։

……Խորհուրդը վճռեց նամակ գրել Տեր֊Ղուկասովին, և քառորդ ժամից հետո բերդապահը, պատրաստ նամակը ձեռին, մյուսների հետ դուրս եկավ խորհրդարանից։

Թմբուկի թեթև ձայնը հավաքեց զինվորներին բերդի հրապարակի վրա։ Բերդա պահը բարձր ձայնով խոսեց.

— Տղե՛րք, ձեզ հայտնի է մեր դրությունը, այդ մասին խոսալը ավելորդ է։ Այժմ մեր հույսը մնացել է աստուծո վրա և նրա հաջողությամբ դրսից գալու օգնության վրա։ Եթե оգնությունը ուշացավ, մենք կորած ենք։ Ուրեմն պետք է շտապենք մեր վիճակի մասին շուտով իմացում տալ, ուր որ հարկն է։ Ահա այդ նամակը պետք է հասցնել գեներալ Տեր-Ղուկասովին, որը մեզանից շատ հեռու չէ գտնվում։ Նա այդ նամակը ստացածին պես, կշտապե մեզ ազատելու։ Հիմա ո՞վ կլինի ձեզանից այն քաջը, որ հանձն կառնե կատարել այդ մեծ ծառայությունը, թող մոտենա և ընդունե նամակը։ Ես խոստանում եմ, որ նա կստանա մի այնպիսի պարգև, որը վայել է մի անձնազոհ տղամարդի, որ այսքան բազմության ազատության պատճառ է լինելու։ Թո՛ղ ձայն տա, ով որ ցանկանում է տանել նամակը։

Տիրեց ընդհանուր լռություն և բազմության միջից ոչ մի ձայն լսելի չեղավ։…..

— Մի՛թե ձեր մեջ չկա՞ սիրտ ունեցող մի տղամարդ,— կոչեց նա դողդոջուն ձայնով.— ո՞վ է հանձն առնում տանել նամակը։

— Ես,— լսելի եղավ բազմության միջից մի ձայն և մի հայ երիտասարդ մոտեցավ, ընդունեց նամակը։

Այս երիտասարդը Վարդանն էր։

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

1. Վ. Պարսամյան, Շ. Հարությունյան, Հայ ժողովրդի պատմություն (1801-1978 թթ.), «Լույս» հրատ., Երևան, 1979, 752 էջ:
2. Հայոց պատմություն։ Դասագիրք 8-րդ դասարանի համար /Ա. Մելքոնյան, Ա. Սիմոնյան, Ա. Նազարյան, Հ. Մուրադյան. — Եր.։ «Զանգակ» հրատ., 2018.—192 էջ:
3. Հայոց պատմություն։ Նոր շրջան 8 /Վ. Բարխուդարյան, Պ. Չոբանյան, Ա. Խառատյան, է. Կոստանդյան, Ռ. Գասպարյան, Ռ. Սահակյան, Ա. Յակոբեան. – Եր.։ «ՄԱՆՄԱՐ», 2018. — 192 էջ:

1877 թ. ապրիլի 12-ին սկսված ռուս-թուրքական պատերազմը մղվում էր երկու ռազմաճակատով՝ Բալկանյան և Կովկասյան: Կովկասյան ճակատում հիմնական հարվածող ուժը հայազգի գեներալ Միխայիլ Լոռիս-Մելիքովի (Լոռու Մելիքյան) հրամանատարությամբ գործող 52-հազարանոց Կովկասյան կորպուսն էր, որի գլխավոր ուժերը կենտրոնացած էին Ալեքսանդրապոլ-Կարս ուղղությամբ: Ձախ թևում՝ Իգդիր-Բայազետ ուղղությամբ գործում էր գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովի գլխավորած Երևանյան ջոկատը, իսկ աջ թևում՝ Ախալցխա-Արդահան ուղղությամբ, գեներալ Դևելի զորաջոկատը:

1877 թ. ապրիլի 15-ին Երևանյան ջոկատը Իգդիրից հարձակվեց Բայազետի վրա և ապրիլի 18-ին մտավ քաղաք: Բայազետում թողնելով փոքրաթիվ կայազոր՝ Տեր Ղուկասովը շարժվեց դեպի Դիադին և ապրիլ-մայիս ամիսներին գրավեց Դիադինը, Ղարաքիլիսան, Ալաշկերտը, Զեյդեկանը: Ռուսներին մեծապես օգնում էին տեղացի հայերը: Հունիսին, ճակատի աջ թևում գործող ռուսական զորամասի պարտության պատճառով, Երևանյան ջոկատը, որպեսզի չհայտնվի շրջափակման մեջ, նահանջի հրաման է ստանում: Ութ օր (հունիսի 16-24-ը) տևած նահանջը հայ գեներալը կատարում է հմտորեն: Իգդիր հասնելուն պես լուծում է պարենավորման ու սպառազինման խնդիրը, միաժամանակ անկորուստ ռուսական սահման է հասցնում իր զորամասը, նրա հետ միասին նաև շուրջ 600 հիվանդ և վիրավոր ու մոտ 2500 հայ գաղթական: Ռազմագետները Տեր-Ղուկասովի այս նահանջը համեմատում են Քսենոփոնի 10 հազար հույն զինվորների նշանավոր նահանջի (Ք.ա. 401 թ.) հետ, համարում սխրանք, օրինակելի նահանջ:

Օգտվելով Երևանյան ջոկատի նահանջից՝ թուրքերը մոտ 10-հազարանոց զորքով 1877 թ. հունիսին պաշարում են Բայազետի բերդը: Բայազետի փոքրաթիվ ռուսական կայազորը, հրամանատար Շտոկվիչի գլխավորությամբ և հայ կամավորների օժանդակությամբ, կազմակերպում են բերդի պաշտպանությունը:  Դրությունը օրհասական էր, սպառվում էր պարենն ու ռազմամթերքը: Փրկության միակ ելքը դրսից օգնություն ստանալն էր: Պաշարվածների ուղարկած բոլոր նամակատարները բռնվում էին թուրքերի կողմից: Վերջապես հայ կամավորներից Սամսոն Տեր-Պողոսյանին, քրդի շորերով ծպտված, հաջողվում է անցնել պաշարման շղթայով և լուր հասցնել Տեր-Ղուկասովին: Երևանյան ջոկատն օգնության է հասնում Բայազետում 23 օր պաշարվածներին և փրկում նրանց:

Բայազետի հերոսական պաշտպանությունն իր գեղարվեստական արտացոլումն է գտել հայ մեծանուն պատմավիպասան Րաֆֆու «Խենթը» և ռուս գրող Վ. Պիկուլի «Բայազետ» վեպերում:

Ներածություն
Րաֆֆի «Խենթը» ցույց է տալիս հայերի հերոսական դիմադրությունը 1877 թ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ, հատկապես Բայազետի պաշարման օրերին։ Պատմվածքը ընդգծում է թե երիտասարդների, թե զորավարների հերոսությունը՝ Վարդանը և գեներալ Տեր-Ղուկասովը։

Գլխավոր միտքը
Դրությունը ծանր էր, բայց հավատը, համախմբվածությունը և անձնազոհությունը թույլ տվեցին դիմադրել թշնամուն։

Փաստեր և վերլուծություն

• Պաշարվածները սոված ու սպառված էին, բայց չէին հանձնվում.
• Վարդանը քաջաբար վերցնում է նամակը՝ օգնություն խնդրելու Տեր-Ղուկասովին։
• Տեր-Ղուկասովի ղեկավարությամբ ռուսական ջոկատը օգնության է հասնում։
• Հավատն ու հույսը Աստծո վրա կարևոր դեր են խաղում դիմադրության պահերին։

Եզրափակում
«Խենթը» հիշեցնում է, որ հերոսությունը միայն զորավարների գործ չէ. այն նաև նրանցն է, ովքեր հավատով և քաջությամբ կանգնում են վտանգի առաջ՝ փրկելով ժողովրդին։