Վիտամինները օրգանիզմին շատ պետք են՝ նյութափոխանակությունը, աճը, տեսողությունը, արյունաստեղծումը ու նյարդային համակարգը կարգավորելու համար։ Դրանք լինում են ջրալույծ (ինչպես B և C) ու ճարպալույծ (A, D, E, K)։

Օրինակ՝

A վիտամինը լավ է աչքերի ու մաշկի համար, կա գազարում ու ձկան յուղում։

B խմբի վիտամինները օգնում են էներգիա ստանալ, արյուն ստեղծել ու նյարդերին։ Դրանք շատ են հացում, մսում, կանաչիների մեջ։

C վիտամինը բարձրացնում է իմունիտետը, կա մասուրի, կաղամբի, պղպեղի մեջ։

D վիտամինը ոսկորների համար է, առաջանում է արևից, կա ձկան յուղում։

E վիտամինը պաշտպանում է բջիջները, կա ձեթերում։

K վիտամինը օգնում է արյունը մակարդել, կանաչիների մեջ է։

Վիտամինների պակասը խնդիրներ է առաջացնում՝ ընկած դիմադրողականություն, մաշկային խնդիրներ, արյունահոսություն կամ նույնիսկ լուրջ հիվանդություններ։ Բայց չափից շատն էլ վնասակար է։

Ճիշտ ու հավասարակշռված սնվելը օգնում է վիտամինները բնական ձևով ստանալ։

1․Ինչու՞ պետք է հետ սննդակարգին։
Պետք է հետևել սննդակարգին, քանի որ այն ապահովում է օրգանիզմի նորմալ աճը, զարգացումը, էներգիա է տալիս և պաշտպանում է տարբեր հիվանդություններից, այդ թվում՝ մարսողական համակարգի հիվանդություններից։

2․ Որո՞նք են սնման հիգիենայի նորմերը։
• Սնվել միայն մաքուր, թարմ և ճիշտ պատրաստված սննդով։

• Լվանալ ձեռքերը ուտելուց առաջ։

• Օգտագործել մաքուր սպասք։

• Չգերազատվել ուտելիքով։

• Սնվել պարբերաբար, որոշակի ժամերին։

• Սառը և տաք սնունդը չխառնել։

• Չուտել փչացած կամ ժամկետանց մթերք։

3․Թվարկե՞ք թունավորման ախտանշանները։
• Սրտխառնոց և փսխում

• Փորլուծություն

• Փորացավ

• Թուլություն

• Ջերմություն

• Գլխացավ

• Երբեմն՝ գիտակցության կորուստ կամ ջրազրկում

Բոլոր կենդանի օրգանիզմները, նաև մարդը, նյութափոխանակության իրականացման համար մշտապես թթվածնի կարիք են զգում: Թթվածինը օրգանիզմ է մտնում շնչառության միջոցով:

Շնչառությունը գործընթացների համալիր է, որն ապահովում է օրգանիզմի կողմից թթվածնի յուրացումը, նրա օգտագործումը օրգանական նյութերի օքսիդացման համար և նյութափոխանակության արգասիք ածխաթթու գազի հեռացումը:

Արդեն գիտեք, որ բջիջներին թթվածնի մատակարարումը և նրանցից ածխաթթու գազի հեռացումն իրականացնում է արյունը: Գազափոխանակությունն արյան և մթնոլորտային օդի միջև իրականացնում են շնչառության օրգանները: Շնչառությունը կարևորագույն կենսական գործընթաց է, որի դադարը կործանարար է օրգանիզմի համար:

Շնչառական համակարգը կազմված է օդատար ուղիներից (քթի խոռոչ, քթըմպան, կոկորդ, շնչափող և բրոնխներ) և գազափոխանակության օրգաններից` թոքերից:

Օդատար ուղիներից առաջինը, որը շփվում է մթնոլորտային օդի հետ, քթի խոռոչն է:

Քթի խոռոչը ոսկրաաճառային միջնորմով բաժանվում է երկու խոռոչների: Յուրաքանչյուր խոռոչ ունի ոլորապտույտ անցուղիներ, որոնք մեծացնում են նրա ներքին մակերեսը: Այդ ամբողջ մակերեսը պատված է լորձաթաղանթով, որը կազմված է թարթիչավոր էպիթելային հյուսվածքից: Թարթիչների թարթման, շարժման օգնությամբ քթի խոռոչից հեռացվում է լորձը՝ նրան կպած մանրէների և փոշու հետ միասին: Քթի խոռոչում ներշնչված օդը, շփվելով լորձաթաղանթի արյունատար անոթների հետ, տաքանում է՝ հասնելով մարմնի ջերմաստիճանին, իսկ լորձի միջոցով խոնավանում է (մինչև 95% խոնավություն):

Քթի խոռոչը և քթըմպանը

Այսպիսով` քթի խոռոչով անցնելիս օդը փոշեզերծվում, մանրէազերծվում, տաքանում և խոնավանում է:

Բերանի խոռոչի մակերեսը անհամեմատ փոքր է: Այդ պատճառով բերանով շնչելիս օդը չի ենթարկվում վերոհիշյալ փոփոխություններին, որի հետևանքով հաճախ առաջանում են օդատար ուղիների բորբոքումներ:

Քթի խոռոչի վերին մասում գտնվում են հոտառական ընկալիչներ, որի շնորհիվ քիթը համարվում է նաև հոտառական օրգան: Քթի խոռոչից օդը անցնում է քթըմպան, որն ըմպանի վերին մասն է, ապա մտնում է կոկորդ: 

Կոկորդ

Կոկորդը գտնվում է պարանոցի վերին մասում: Այն մի քանի աճառներով, կապաններով, ջլերով և մկաններով միմյանց միացած խոռոչ է: Աճառներից ամենամեծը՝ վահանաճառը, շոշափվում է պարանոցի վրա առջևից: Այն արտաքինից պաշտպանում է կոկորդը: Կոկորդի մուտքը վերևից փակվում է մակկոկորդի աճառով, որը կլլման պահին խոչընդոտում է սննդագնդիկի թափանցումը շնչափող: Հակառակ դեպքում սննդանյութի անցումը շնչափող շնչահեղձության և մահվան պատճառ կարող է դառնալ:

Կոկորդի խոռոչը պատված է լորձաթաղանթով, որը վնասազերծում է օդի հետ այստեղ հասած մանրէները, փոշին և շարունակում է տաքացնել ու խոնավացնել օդը:

Կոկորդը նաև ձայնային օրգան է: Այդ խոռոչի ամենանեղ տեղում ձգվում են ձայնալարերը, որոնց միջև գտնվում է ձայնախորշը: Ձայնախորշը եռանկյունաձև է: Այն խոսելու պահին նեղանում է, և ձայնալարերը միմյանց են մոտենում: Ձայնը ձևավորվում է արտաշնչվող օդի միջոցով ձայնալարերի տատանման արդյունքում: Որքան մեծ է ձայնալարերի տատանման հաճախականությունը, այնքան բարձր է ձայնը:

Ձայնի և հոդաբաշխ խոսքի ձևավորման վրա ազդում է նաև լեզվի, շրթունքների, ստորին ծնոտի դիրքը, քթի և բերանի խոռոչների ձևը և այլն: Այդ է պատճառը, որ շնչառական ուղիների հիվանդությունների ժամանակ (անգինա և այլն) փոխվում է ձայնի որակը:

Ձայնախորշ

Շնչափողը անմիջապես կոկորդի շարունակությունն է: Այն 10−15սմ երկարությամբ խողովակավոր օրգան է: Կազմված է 16−20 աճառային կիսաօղակներից, որոնց շնորհիվ պարանոցի շարժումների դեպքում շնչափողի լուսածերպը մնում է բաց վիճակում, և օդն անարգել անցնում է շնչառական ուղիներ: Շնչափողի հետին պատը հպվում է կերակրափողին, և աճառի բացակայության շնորհիվ չի խանգարվում սննդագնդիկի տեղաշարժը: Շնչափողը ստորին մասում վեր է ածվում երկու գլխավոր՝ աջ և ձախ բրոնխների:

Բրոնխները կառուցվածքով նման են շնչափողին: Նրանք երկու խոշոր խողովակներ են, որոնք մտնում են թոքեր և այնտեղ ճյուղավորվելով առաջացնում են բրոնխածառ: Խոշոր բրոնխները վեր են ածվում մանր բրոնխների, սրանք էլ` մանրագույն բրոնխների, որոնք ավարտվում են օդով լցված թոքաբշտերով: Թոքաբշտերի պատերը կազմված են միաշերտ հարթ էպիթելից, բարակ առաձգական թելերից և պատված են արյան մազանոթների խիտ ցանցով:

Յուրաքանչյուր թոքում հաշվվում է մինչև 400 մլն թոքաբուշտ, որոնց ընդհանուր մակերեսը 100−150 մ² է:

Փաստորեն, թոքերի շնչառական մակերեսը 70−100 անգամ մեծ է մարդու մաշկի մակերեսից: Թոքերի այդ հսկայական մակերևույթն ապահովում է գազափոխանակության մեծ արագությունը:

Թոքերը երկուսն են, տեղավորված են կրծքավանդակում, գրավում են համարյա նրա ամբողջ խոռոչը: Թոքերը նման են հատած կոնի, գագաթով ուղղված են վեր, հիմքով՝ ցած և հենվում են ստոծանուն: Թոքերը խոր ակոսներով բաժանվում են բլթերի: Յուրաքանչյուր թոքի մեջ մտնում է մեկ բրոնխ, բազմակի ճյուղավորվելով վերածվում մանրագույն բրոնխների, որոնք ավարտվում են մանրադիտակային մեծություն և կառուցվածք ունեցող թոքաբշտիկներով և նմանվում խաղողի ողկույզի:

Թոքաբշտիկների պատը կազմված է միաշերտ բջիջներից, որոնք արտաքուստ ծածկված են արյունատար մազանոթների խիտ ցանցով: Թոքաբշտերի և մազանոթների պատերի միջև կատարվում է գազափոխանակություն:

Արտաքինից թոքը պատված է շարակցահյուսվածքային թաղանթով՝ թոքամզով (թոքային պլևրայով): Այն կազմված է երկու թաղանթներից, որոնցից մեկը պատում է թոքերի մակերեսը (թոքամզային թաղանթ), մյուսը՝ կրծքավանդակի պատը ներսից (մերձպատային թոքամզային թաղանթ):

Թոքային և մերձպատային թոքամզային թաղանթների միջև առաջանում է ճեղքանման ազատ տարածություն, որը կոչվում է թոքամզային խոռոչ:

Թոքամզային թաղանթներից այդ խոռոչ է արտադրվում քիչ քանակությամբ հեղուկ, որը թուլացնում է շնչառության ժամանակ թոքերի և կրծքավանդակի պատերի միջև առաջացող շփման ուժը:

Պատասխանել հարցերին․

1. Ինչո՞ւ պետք է քթով շնչել:
Քթի հատվածում օդն ավելի լավ է զտվում ներսում հատուկ մազերի շնորհիվ, ինչպես նաև խոնավանում և տաքանում է մինչև անհրաժեշտ ջերմաստիճանը:
Բացի այդ, բերանով շնչելը կարող է հանգեցնել դեմքի վատ համաչափության:

2. Ինչո՞ւ ջրի ﬔջ ընկած թոքի կտորը չի ընկղմվում:
Օդի պարունակության և քաշի շնորհիվ, թոքը լողում է դեպի վեր։

4. Ինչո՞ւ երեխան, ով այս կամ այն պատճառով դժվարանում է քթով շնչել,
հաճախ է հիվանդանում մրսածության հիվանդություններով:
Այս հիվանդությունները առաջացնող վիրուսները գոյատևում են՝ անցնելով բերանի միջով, քանի որ օդը ավելի վատ է զտվում բերանում։
Բացի այդ, եթե վիրուսը նախընտրում է ավելի չոր տարածք, ապա վիրուսն ավելի արագ կմտնի:

1.Նյարդային համակարգի կառուցվածքը և գործառույթը:

Նյարդային համակարգը բաղկացած է կենտրոնական (գլխուղեղ, ողնուղեղ) և պերիֆերիկ (նյարդեր) համակարգերից։ Այն պատասխանատու է մարմնում հաղորդակցման, շարժումների և մտավոր գործառույթների համար։

2.Ողնուղեղի կառուցվացք:

Ողնուղեղը կազմում է նյարդային համակարգի հիմնական ուղիները, փոխանցում է ազդանշաններ գլխուղեղից դեպի մարմնի մասեր և հակառակը։

3.Ինչ է ռեֆլեքսը:

Ռեֆլեքսը անմիջական, առանց մտավոր ակտիվության արձագանք է խթաններին՝ օրինակ, շոշափում այրվածք ու մկանների արագ արձագանք։

4.Ներկայացնել գլխուղեղի բաժինները և նրանց կատարաց ֆունքցիաները:

Մտավոր ուղեղ ՝ պատասխանատու է գիտակցությանը, մտքերին, հիշողությանը, շարժումների վերահսկմանը և զգացմունքների մշակմանը:

Միջին ուղեղ ՝ վերահսկում է տեսողական և լսողական զգացողությունները, ինչպես նաև որոշ շարժումներ:

Նվազագույն ուղեղ ՝ պատասխանատու է շարժումների հմտությանը, հավասարակշռությանը և կոորդինացիային:

Մեղունիկ ուղեղ ՝ վերահսկում է կենսական գործառույթները, օրինակ՝ շնչառությունը, սրտի ռիթմը և արյան ճնշումը:

Դիենցեֆալոն ՝ պատասխանատու է հորմոնների արտադրությանը, մարմնի ջերմաստիճանի վերահսկմանը և զգայական ազդանշանների մշակմանը:

5.Վերցնել գլխուղեղի մեկ բաժին և մանրամասն ներկայացնել նաև ներկայացնել ինչ կլինի մարդու հետ եթե այդ բաժինը չլինի:

Եթե մտավոր ուղեղը չլիներ, մարդը կկորցներ բարձր մակարդակի գիտակցությունը՝ հիշողությունը, մտածելու և որոշումներ ընդունելու ունակությունը: Սոցիալական և հաղորդակցման կարողությունները նույնպես խանգարված կլինեին: Չլինելով այս բաժինը, անձը չէր կարողանա շարժվել կամ ընկալել շրջապատը սովորական ձևով:

6.Տեսողական վերլուծչի բաժինները և գործառույթները:

Բաժիններ:

Աչք: Լույսը ընկալող օրգան, որը ստանում է պատկերները։

Տեսողական նյարդ: Տվյալները փոխանցում է ուղեղին։

Գործառույթներ:

Ընկալում: Տեսողական տվյալների հավաքում։

Շրջապատի վերլուծություն: Որոշում է ձևերը, գույները և խորությունը։

7.Լսողական վերլուծչի բաժինները և գործառույթները:

Լսողական օրգան (երեխաներ): Հաճախակի ազդակներ անցնողներԼսողական հույժենրը: ուղղիք

8.Ներկայացնել նոյեմբեր ամսվա բլոգաին աշխատանքները:

Գլխուղեղի կառուցվածքը և գործառույթները

Ռեֆլեքսներ

1․Ինչ բաժիններից է կազմված գլխուղեղը

երկարավուն ուղեղ ,ուղեղիկ,կամուրջ , միջանկյալ ուղեղ, միջ․ ուղեղ , մեծ կիսագնդեր։

2․Ինչ գիտեք երկարավուն ուղեղի մասին և կամուրջի գործառույթների մասին։

Երկարավուն ուղեղը ողնուղեղի վերին հաստացած մասն է 2,5-3սմ ի տարբերություն ողնուղեղի սպիտակ նյութում ոնի գորշ նյութի կուտակումներ որոնք հանդիսանում են շնչառության արյան շրջանառության մարսողության կենտրոններ։Նրանց աղտահարման դեպքում առաջանում է վարկյանական մահ։Կամուրջը կապ է հաստատում երկաևրավուն ուղեղի և ուղեղիկի մեծ կիսագնդերի միջև։

3․Միջին և միջանկյալ ուղեղների ինչպիսի գործառույթներ գիտեք։

Միջին ուղեղը միացնում է գլխուղեղի բոլոր բաժինները ապահովում մկանների տոնուսը , լույսի և ձայնի նկատմամբ կողմնորոշման ռեֆլեքսը։ Միջանկյալ ուղեղը կազմված է տեսաթմբից և ենթատեսաթմբից տեսաթմբում էն տեղադրված բոլոր զգայարանների ենթակեղևային կենտրոնները ենթատեսաթմբում տեղադրված են վեգետատիվ նյարդային համակարգի բարձրագույն կենտրոնները։ Քնի քաղցի ծարավի ջերմակարգավորման կենտրոնները մասնակցում են նյարդահումորալ կարգավորմանը։

Ռեֆլեքսը կենդանի օրգանիզմի կարծրատիպային արձագանքն է ցանկացած ազդեցությանը, որը տեղի է ունենում ընկալիչների մասնակցությամբ և նյարդային համակարգի հսկողության ներքո։ Ռեֆլեքսները գոյություն ունեն բազմաբջիջ կենդանի օրգանիզմներում, որոնք ունեն նյարդային համակարգ և իրականացվում են ռեֆլեքսային աղեղով։

Նյարդային համակարգ

Պատասխանել հարցերին․

1.Նյարդային համակարգի նշանակությունը՝ Նյարդային համակարգը պատասխանատու է մարմնի բոլոր ֆունկցիաների կարգավորման և համակարգման համար։ Այն փոխանցում է տեղեկություններ տարբեր մարմնի մասերի միջև, ապահովելով օրգանիզմի ճիշտ արձագանքը արտաքին և ներքին ազդակներին։

Նյարդային համակարգի բաժինները՝ Նյարդային համակարգը բաժանվում է երկու հիմնական բաժնի՝ կենտրոնական նյարդային համակարգ (ԿՆՀ) և մատաղ (պերֆերային) նյարդային համակարգ (ՄՆՀ)։

Կենտրոնական նյարդային համակարգի բաժիններ՝ Կենտրոնական նյարդային համակարգը բաղկացած է գլխուղեղից և ողնուղեղից։

Նյուրդների տեսակները՝ Նյուրդները հիմնականում բաժանվում են երեք հիմնական տեսակի՝ զգայական նյարդեր, շարժիչ նյարդեր և համակցիչ նյարդեր (ինտերնուրոններ)։

Նյարդի սահմանումը՝ Նյարդը կազմված է բազմաթիվ նեյրոններից, որոնք միանում են միևնույն ուղեկցող եզրերով, փոխանցելով տեղեկություններ մարմնի տարբեր մասերի միջև։

Նյարդերի տեսակները՝ Նյարդերը կարող են լինել զգայական (վերադարձնում են տեղեկություններ զգայական օրգաններից), շարժիչ (փոխանցում են ազդակներ մկաններին) և համակցիչ (կարող են կապել տարբեր նյարդային լարերը)։

Բնագիտության ֆլեշմոբ

1. ինչ է բջիջը,հյուսվացքը և դրանց կառուցվածը։

բջիջը դա մարմնի ամենա փոքր մասնիկնե

2. Ներկայացնել օրգան, օրգան համակարք։

Օրգան՝ մարմնի կառուցվածքային միավոր, որը ունի որոշակի կառուցվածք և կատարում է հատուկ ֆունկցիաներ։ Օրգանները կազմված են տարբեր հյուսվածքներից, որոնք միասին աշխատում են օրգանի գործառույթների համար։ Օրինակ՝ սիրտը, թոքերը, լյարդը, երիկամները օրգաններ են։

Օրգան համակարգ՝ օրգանների խումբ, որոնք միասին աշխատում են որոշակի կենսաբանական ֆունկցիաներ կատարելու համար։ Օրինակ, շնչառական համակարգը կազմված է թոքերից, շնչափողից և այլ օրգաններից, որոնք միասին ապահովում են շնչառությունը։

3. Ներկայացնել օզգանիզմի փոխադարց գործունեություն։

Օրգանիզմի բոլոր օրգաններն ու համակարգերը գործում են միասին՝ ապահովելով օրգանիզմի կենսագործունեությունը։ Օրինակ՝ մարսողական համակարգը սնունդը վերածում է էներգիայի, իսկ արյունատար համակարգը տանում է այդ էներգիան դեպի այլ օրգաններ։ Նյարդային համակարգը ղեկավարում է այս գործընթացները՝ ապահովելով օրգանիզմի արդյունավետ գործունեությունը։

4. Ներկայացնել գեղձերի տեսակներ։

Գեղձերը օրգաններ են, որոնք արտադրում են և արտազատում են կենսաբանական նյութեր, ինչպիսիք են հորմոնները։ Գեղձերը բաժանվում են երկու հիմնական տեսակի՝ Արտազատիչ, Ներազատիչ։

5. ներկայացնել մեկ գեղձային հիվանդություն։

Հիպոթիրեոզ ՝ վահանագեղձի հորմոնների անբավարար արտազատման հետ կապված հիվանդություն է, որը կարող է առաջացնել հոգնածություն, քաշի ավելացում, մաշկի չորություն և այլ խնդիրներ։ Վահանագեղձը արտադրում է թիրոքսին և տրիհիդոտիրոնին հորմոնները, որոնք կարևոր են նյութափոխանակության համար, և դրանց անբավարար արտադրությունը խանգարում է օրգանիզմի բնականոն գործունեությանը։

6. ֆլեշմոբը։

կատարել եմ

7. ներկայացնել կենսաբանության բաժինը։

Կենսաբ․

Մակուղեղի (հիպոֆիզի) գործառույթի խանգարումներ
Մակուղեղը կարևորագույն գեղձ է, որը հսկում է տարբեր էնդոկրին գեղձերի գործունեությունը։ Նրա խանգարումները կարող են լինել հետևյալները.

1. Հիպոպիտուիտարիզմ՝ մակուղեղի թերգործառույթ, որի դեպքում նվազում է տարբեր հորմոնների արտադրման մակարդակը:

• Արդյունքում առաջանում են թուլություն, գիրացում, ցածր աճ, ցածր սեռական ֆունկցիա:

1. Ակրոմեգալիա՝ հորմոնների գերգործառույթի հետևանք, երբ մակուղեղը արտադրում է չափից շատ աճի հորմոն:

• Արդյունքը՝ չափազանց մեծացած ոսկորներ, աճող ձեռքերի և ոտքերի չափեր:

1. Դիաբետ ինսիպիդուս՝ անտիդիուրետիկ հորմոնի (ADH) պակասի պատճառով, որի հետևանքով առաջանում է մարմնի ջրային հավասարակշռության խանգարում:

Վահանագեղձի գործառույթը
Վահանագեղձը արտադրում է թիրոքսին (T4) և տրիյոդթիրոնին (T3) հորմոնները, որոնք կարգավորում են նյութափոխանակության արագությունը, աճը և նյարդային համակարգի զարգացումը։

• Թերգործառույթ (հիպոթիրեոզ)
• Նվազում է նյութափոխանակությունը, առաջանում է հոգնածություն, քաշի ավելացում, ցածր սրտի ռիթմ, ցրտասերություն:
• Գերգործառույթ (հիպերթիրեոզ)
• Արագանում է նյութափոխանակությունը, առաջանում է քրտնոտություն, նյարդայնություն, քաշի նվազում, սրտխփոց:

Մակերիկամների և ենթաստամոքսային գեղձի հորմոնների ազդեցությունը ածխաջրերի փոխանակության վրա

• Մակերիկամներ
• Ադրենալինը և կորտիզոլը՝ մակերիկամների արտադրվող հորմոններ են, որոնք բարձրացնում են գլյուկոզայի մակարդակը արյան մեջ՝ հորմոնների միջոցով խթանելով լյարդից գլյուկոզայի արտադրությունը:
• Ենթաստամոքսային գեղձ
• Ինսուլինը՝ կարգավորում է գլյուկոզայի ընդունումը բջիջներում, իջեցնում է արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը:
• Գլյուկագոնը՝ խթանում է լյարդից գլյուկոզայի արտազատումը, բարձրացնում է գլյուկոզայի մակարդակը:

Այս հորմոնները հավասարակշռում են ածխաջրերի փոխանակությունը՝ պահելով արյան մեջ գլյուկոզայի կայուն մակարդակը։