1․Հետևյալ ջրիմուռներից ո՞րն է միաբջիջ. 

 1) սպիրոգիրան  

2) ուլվան  

3) կանաչուկը  

4) ուլոտրիքսը

 Պատասխան` քլորելան (կանաչուկը)միաբջիջ, փոքրիկ, գնդաձև, առանց մտրակների և բաբախող վակուոլի կանաչ ջրիմուռ է։

2․Ո՞ր հիվանդության հարուցիչն է պատկանում պրոկարիոտներին. 

 1) էնցեֆալիտի  

2) խոլերայի  

3) հեպատիտի  

4) խոզուկի  

Պատասխան`Էնցեֆալիտի (պատճառ կարող են լինել վիրուսները, ինչպիսիք են՝ herpes simplex վիրուսը և կատաղության վիրուսը, ինչպես նաև բակտերիաները, սնկերը կամ պարազիտները:)

3․Հետևյալ հիվանդություններից որի՞ հարուցիչն է պատկանում սնկերի թագավորությանը.  

1) բրուցելյոզի 

 2) ժանտախտի  

3) դաբաղի  

4) ֆիտոֆտորոզի 

Պատասխան`ֆիտոֆտորոզ (բույսերի հիվանդություններ, որոնք հարուցվում են ֆիաոֆտոորա ցեղի սնկերով):

4․Ո՞ր նյութն է կուտակվում սնկերի բջիջներում որպես պաշարանյութ 

1) օսլա 

2) խիտին 

3) գլիկոգեն 

4) միզանյութ 

Պատասխան`գլիկոգենը:

5․Ի՞նչ գործընթացներ է վերահսկում հողաթափիկ Ինֆուզորիայի մեծ կորիզը 

1 )բազմացման և շարժման 

2)սննդառության և արտաթորության 

3)սննդառություն և բազմացում 

4)բազմացում և շնչառություն 

Պատասխան միայն բազմացումը, քանի որ `

Սննդառությունը: Հողաթափիկ ինֆուզորիայի բջջի առջևի մասում առկա է երկայնական ակոս, որի մոտակա թարթիչները համեմատաբար ավելի երկարավուն են: Ակոսը նեղանալով՝ վերածվում է նախակենդանու կեղծ բերանի, որին էլ հաջորդում է ցիտոպլազմայի մեջ խորասուզված բջջակլանը:

Շնչառությունը և արտաթորությունը: Շնչառությունը կատարվում է բոլոր նախակենդանիների նման՝ մարմնի ողջ մակերեսով: Արտաթորությունը համարժեք է մտրակավորներին՝ կազմված կծկողական վակուոլներից և դրանց շրջապատող աստղաձև հավաքող խողովակներից:

Մտրակների շնորհիվ ել շարժվում են:

Նոր դաս

1.Աղեխորշավորները և նրանց կառուցվածքային առաձնահատկությունները (նոր գիրք- 86)

2.Պոլիպ հիդրա

Լրացուցիչ աշխատանք, պատասխանել հարցերին․

1.Ի՞նչ նշանակություն ունեն աղեխորշավորները բնության մեջ և մարդու կյանքում։

Աղի ճահիճները աղի բարձր պարունակությամբ հողեր են, հաճախ անշարժ, ինչը դրանք դարձնում է ոչ պիտանի բույսերի մեծ մասի համար: Նրանք կարևոր դեր են խաղում էկոհամակարգերում, քանի որ կարող են ապաստան տրամադրել բույսերի և կենդանիների որոշ տեսակների, որոնք հարմարվել են բարձր աղիության ծայրահեղ պայմաններին: Մարդկային տեսանկյունից աղի ճահիճները կարող են օգտագործվել գյուղատնտեսության համար, բայց կարող են նաև խնդիր առաջացնել, քանի որ աղերը կարող են կուտակվել հողում՝ բացասաբար ազդելով դրա բերրիության վրա:

2.Ի՞նչ է ռեգեներացիան:

Վերականգնումը կորցրած կամ վնասված հյուսվածքների, օրգանների կամ օրգանիզմների վերականգնման կամ փոխարինման գործընթացն է որպես ամբողջություն: Այս գործընթացը թույլ է տալիս մարմնին վերականգնել իր կառուցվածքը և գործառույթը վնասվածքից, վնասվածքից կամ մարմնի որևէ մասի կորստից հետո: Վերածնումը տարածված է բույսերի և որոշ կենդանիների, օրինակ՝ աստղադիտողների, որդերի և սողունների որոշ տեսակների մեջ։

3.Ինչպե՞ս է բազմանում պոլիպ Հիդրան:

Հիդրա պոլիպն ունակ է վեգետատիվ վերարտադրության։ Սա նշանակում է, որ գոյություն ունեցող հյուսվածքներից գոյանում են նոր պոլիպներ՝ առանց մասնագիտացված սեռական բջիջների ձևավորման: Գործընթացը ներառում է պոլիպի կողքերում պրոեկցիաների (տակառների) ձևավորում, որոնք հետո վերածվում են առանձին պոլիպների։

4.Ներկայացնել պոլիպ Հիդրայի արտաքին և ներքին կառուցվածքը:

Արտաքին կառուցվածքը. հիդրապոլիպը գլանաձեւ է և սովորաբար հասնում է մի քանի միլիմետրի երկարության: Այն ամրացվում է մակերեսին՝ օգտագործելով սկավառակաձև հիմք։ Պոլիպի վերին մասը կոչվում է հիդրոիդ գլուխ, որտեղ գտնվում են բացվածքը (գաստրոպոր) և նրան շրջապատող երկար դրոշակակիրները։

Ներքին կառուցվածքը. հիդրապոլիպի ներսում կա պարզ մարմնի խոռոչ, որը հայտնի է որպես ստամոքս-անոթային խոռոչ: Այս խոռոչում տեղի են ունենում մարսողության և շրջանառության գործընթացներ։ Ստամոքսի խոռոչը կապված է դրոշակ պարունակող շոշափուկների հետ, որոնք օգտագործվում են սնունդ որսալու և գիշատիչներից պաշտպանվելու համար։ Կարևոր է նշել, որ հիդրային բացակայում է իսկական նյարդային համակարգը և շրջանառու օրգանները:

Ծածկասերմ կամ ծաղկավոր բույսերը կազմում են երկրագնդի բուսականության մեծամասնությունը տեսակների քանակով՝ մոտ 250 000 տեսակ, և աճում են կլիմայական բոլոր գոտիներում:

Ծածկասերմ բույսերը բնութագրվում են ծաղիկների և պտուղների առկայությամբ:

Այս բույսերի լայն տարածվածությունը և բազմազանությունը պայմանավորված է հետևյալ առանձնահատկություններով.

1.Պտուղը պատում է սերմը և պաշտպանում այն, ապահովում նրա աճն անբարենպաստ պայմաններում:

2. Ծածկասերմերի հյուսվածքները խիստ մասնագիտացված են՝ առավելագույնս հարմարված են որոշակի ֆունկցիաներ կատարելուն:

3. Ծածկասերմերին բնորոշ է ինտենսիվ նյութափոխանակություն և օրգանական նյութերի արագ կուտակում:

Այս ամենը թույլ է տալիս ծածկասերմերին հարմարվել շրջակա միջավայրի ամենատարբեր պայմաններին:

Ծածկասերմ բույսերը կազմված են վեգետատիվ կամ մարմնական և գեներատիվ կամ սեռական օրգան համակարգերից:

Ծածկասերմերի վեգետատիվ օրգաններն են` արմատը, ցողունը, տերևը, իսկ գեներատիվ օրգանները՝ ծաղիկը, պտուղը, սերմը:

Վեգետատիվ համակարգը ապահովում է բույսի կենսագործունեությունը, իսկ գեներատիվ համակարգը ապահովում է բույսի բազմացումը:

Դու արդեն գիտես, որ գոյություն ունի արմատային երկու համակարգ՝ փնջաձև և առանցքային, որոնք կազմվում են գլխավոր, կողային և հավելյալ արմատներից:

Բույսերի տերևները ևս խիստ բազմազան են և դասակարգվում են ըստ տարբեր հատկանիշների.

1. ըստ քանակի տարբերակում ենք պարզ և բարդ տերևներ;

2. ըստ ձևի տարբերակում ենք ամբողջաեզր և սղոցաեզր տերևներ;

3.ըստ ջղավորության՝ ցանցաջիղ, աղեղնաջիղ կամ զուգահեռաջիղ տերևներ:

Ծաղկավոր բույսերի դասակարգման համար էական կարևորություն ունի ծածկասերմերի սերմը: Բոլոր ծաղկավոր բույսերը բաժանվում են երկու խմբի՝ համաձայն շաքիլների քանակին սաղմում:

Հիմք ընդունելով սերմի կառուցվածքի առանձնահատկությունները՝ սահմանվում է ծաղկավոր բույսերի երկու դաս՝

1. Միաշաքիլավոր բույսերի դաս. պատկանում են՝ շուշանը, ցորենը, եգիպտացորենը, բրինձը, սոխը, սխտորը:

Բնորոշ էփնջաձև արմատային համակարգ, աղեղնաջիղ կամ զուգահեռաջիղ, ամբողջաեզր, պարզ տերևների, միայն խոտաբուսային կենսաձևի առկայություն:

2.Երկշաքիլավոր բույսերի դաս. պատկանում են՝ լոբին, ոլոռը, կաղամբը, արևածաղիկը, խնձորենին, ելակը:

Բնորոշ է առանցքային արմատային համակարգ, ցանցաջիղ, սղոցաեզր, բարդ տերևների, բոլոր կենսաձևերի, ցողունում գոյացնող հյուսվածքի առկայություն:

Ջրիմուռները հնագույն օրգանիզմներ են և պատմական զարգացման ընթացքում հասել են հսկայական բազմազանության: Եկեք դիտարկենք միաբջիջ կանաչ, բազմաբջիջ կանաչ, գորշ և կարմիր ջրիմուռները:

Միաբջիջ կանաչ ջրիմուռների վառ ներկայացուցիչներ են քլամիդոմոնադը և քլորելան:

Քլամիդոմոնադ

Քլամիդոմոնադը տանձաձև միաբջիջ կանաչ ջրիմուռ է: Այն հիմնականում տարածված է քաղցրահամ, ոչ խորը ջրամբարներում, ջրափոսերում, խոնավ հողում և ծանծաղ ու խոնավ վայրերում:

Քլամիդոմոնադի բջիջը տեսանելի է միայն մանրադիտակով: Բջջի առջևի, ավելի նեղ ծայրի վրա նա ունի երկու մտրակ, որոնց միջոցով շարժվում է: Ծածկված է թաղանթով, որի տակ գտնվում են ցիտոպլազմը, կորիզը, քլորոֆիլ պարունակող քրոմատոֆորը, վակուոլները և լուսազգայուն աչիկը, որի միջոցով բջիջը կլանում է լույսը և մտրակների օգնությամբ շարժվում դեպի այն:   

Քլամիդոմոնադը կարող է սնվել ոչ միայն ֆոտոսինթեզի արդյունքում ստացված, այլ նաև պատրաստի օրգանական նյութերով՝ կլանելով դրանք բջջի ամբողջ մակերեսով: Դրա շնորհիվ այս ջրիմուռը օգտագործում են ջուրը օրգանական թափոններից մաքրելու համար:

Քլամիդոմոնադը բազմանում է ինչպես անսեռ` զոոսպորներով, այնպես էլ սեռական եղանակով:

Քլորելա

Քլորելան կամ կանաչուկը նույնպես միաբջիջ կանաչ ջրիմուռ է. այն լայնորեն տարածված է քաղցրահամ ջրերում և խոնավ հողերում: Դա փոքրիկ գնդաձև միաբջիջ ջրիմուռ է, որը չունի մտրակներ: Արտաքինից պատված է թաղանթով, որի տակ գտնվում են կորիզը, ցիտոպլազմը և խոշոր քրոմատոֆորը, որը բջջին տալիս է կանաչ գույն:

Քլորելան բջջի ներսում կուտակում է պաշարանյութեր՝ սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր, որի պատճառով այն բազմացնում և օգտագործում են որպես մատչելի կերամիջոց: Քլորելան արտազատում է մեծ քանակությամբ թթվածին, ուստի այն օգտագործում են տիեզերանավերում ու սուզանավերում օդի բնական բաղադրության պահպանման համար:

Քլորելան բազմանում է միայն անսեռ եղանակով՝ սպորների առաջացմամբ:

Պլևրոկոկ

Պլևրոկոկը կանաչ միաբջիջ, սակայն գաղութային ջրիմուռ է: Այն ծառերի կեղևի, պատերի, քարերի, խոնավ հողի վրա առաջացնում է գաղութ, որն ունի կանաչ փառի տեսք: Նրա բջիջներին բնորոշ է արտաքին հաստ, պաշտպանիչ թաղանթը, որի տակ գտնվում է ցիտոպլազման, կորիզը և մեկ քրոմատոֆոր: Բազմանում է բջջի կիսման եղանակով: Երբեմն դուստր բջիջները մնում են կապված միմյանց հետ՝ առաջացնելով թելանման գոյացություններ: Պլևրոկոկը հանդիսանում է անցումային ձև միաբջիջ և բազմաբջիջ ջրիմուռների միջև: Հաճախ մասնակցում է քարաքոսերի գոյացմանը:

Սպիրոգիրա

Սպիրոգիրան շատ տարածված բազմաբջիջ կանաչ ջրիմուռ է: Ունի թելանման կառուցվածք` բաղկացած մեկ շերտով դասավորված երկարավուն բջիջներից: Դրանք արտաքինից պատված են լորձով: Ցիտոպլազմայում գտնվում է պարուրաձև քրոմատոֆորը, իսկ բջջի կենտրոնում տեղակայված է մեծ կորիզը: Սպիրոգիրան ունի վակուոլ, որը զբաղեցնում է բջջի ծավալի մեծ մասը:

Սպիրոգիրան բազմանում է վեգետատիվ և սեռական եղանակներով:

Վեգետատիվ բազմացման ընթացքում սպիրոգիրայի թելիկը մասնատվում է առանձին հատվածների, որոնցից յուրաքանչյուրը սկիզբ է տալիս նոր օրգանիզմի:

Սեռական բազմացման ժամանակ թելիկները մոտենում են իրար և նրանց բջիջների միջև առաջանում են կամրջակներ: Այդ կամրջակներով բջիջների պարունակությունը փոխանակվում է և միախառնվում, իսկ կորիզները՝ միաձուլվում: Արդյունքում առաջանում է զիգոտ, որը պատվում է թաղանթով և հանգստի շրջանից հետո սկիզբ է տալիս նոր սպիրոգիրայի:

Սեռական բազմացման այսպիսի եղանակը կոչվում է կոնյուգացիա (միաձուլում):

Ուլոտրիքս

Ուլոտրիքսի թալոմը թելաձև է, չճյուղավորված, կազմված է ﬕ շարք ﬕանման կանաչ բջիջներից: Հիմքում ունի անգույն բջիջ` ռիզոիդ, որով կպչում է ստորջրյա քարերին և այլ առարկաներին:

Գորշ ջրիմուռներ

Գորշ ջրիմուռներից են լամինարիան, մակրոցիստիսը, ագարումը և այլն: Դրանց չափերը հասնում են մանրադիտակայինից մինչև մի քանի տասնյակ մետրի: Գորշ ջրիմուռները աճում են ծովի համեմատաբար խոր շերտերում՝ մոտ 100 մ խորության վրա: Նրանց քրոմատոֆորում պարունակվում են կանաչ` քլորոֆիլ, նարնջագույն` կարոտին և կարմրաշագանակագույն` ֆուկոքսանտին պիգմենտներ, որոնցով էլ պայմանավորված է այս ջրիմուռների գույնը:

Գորշ ջրիմուռների մարմինը հաճախ մասնատված է կեղծ մասերի, որոնք արտաքինից նման են բարձրակարգ բույսերի վեգետատիվ օրգաններին: 

Կարմիր ջրիմուռներ

Կարմիր ջրիմուռներին են պատկանում պորֆիրան, խոնդրուսը, էուտորան և այլն: Նրանք հիմնականում տարածված են մերձարևադարձային ծովերում, ապրում են մեծ խորություններում և կլանում են 100−200 մ և ավելի խորը թափանցող արևի կապտականաչ, կանաչ և դեղին ճառագայթները:

Կարմիր ջրիմուռների գույնը պայմանավորված է նրանով, որ քրոմատոֆորներում, բացի կանաչ քլորոֆիլից, պարունակվում են նաև այլ պիգմենտներ:

Օրինակ

կարմիր ֆիկոէրիտրինը և կապույտ ֆիկոցիանինը:

Կարմիր ջրիմուռները նույնպես կարող են ունենալ ռիզոիդներ և տերևանման թիթեղ:

Ջրիմուռները մեծ նշանակություն ունեն բնության մեջ: Դրանք ֆոտոսինթեզի շնորհիվ ջուրը մաքրում են ածխաթթու գազից և հարստացնում են թթվածնով, ինչպես նաև սնունդ են ծառայում ջրում ապրող կենդանիների համար: Մարդը նույնպես օգտագործում է ջրիմուռները տարբեր ոլորտներում: Դրանցից ստանում են յոդ, ագար-ագար, ցելյուլոզ և այլն:

Ջրիմուռները օգտագործվում են որպես անասնակեր և պարարտանյութ, իսկ որոշ տեսակներ որպես սնունդ են ծառայում մարդկանց համար: Դրանք հարուստ են յոդով, ածխաջրերով և վիտամիններով:

Բորբոսասնկեր

Պատրաստում ենք գինի

Օգտակար և վնասակար բակտերիաներ. ի՞նչ նշանակություն ունեն դրանք մեր կյանքում 

Մածուն պատրաստելու նախագիծը 17․09․2023

Սնկերի բազմազանությունը և դերը բնության մեջ ու մարդու կյանքում

Սնկերի թագավորության հաջորդ ներկայացուցիչները ստորակարգ սնկերն են, որոնք ևս իրենց հերթին միավորվում են ստորակարգ սնկերի թագավորության մեջ: Ստորակարգ սնկերի երկու հիմնական ներկայացուցիչներն են բորբոսասնկերը և խմորասնկերը:

Բորբոսասնկերը հաճախ հեշտ է հանդիպել երկար ժամանակ դրսում թողնված սննդամթերքի կամ այլ օրգանական նյութերի մնացորդների վրա` սովորական բորբոսի տեսքով: Նրանց սնկամարմինը կազմված է բարակ անգույն թելերից, որոնք ճյուղավորվելով՝ առաջացնում են բորբոս: Բազմացման շրջանում սնկամարմնից հիֆերը բարձրանում են դեպի վեր: Այդ հիֆերի գագաթին գտնվում են սպորանգիումները: Սպորանգիումներում զարգանում են սպորները:

Բորբոսասնկերի շարքին է պատկանում մուկորը՝ սպիտակ բորբոսը: Այն ունի խիստ ճյուղավորված սնկամարմին՝ առանց միջնապատերի և բազմաթիվ կորիզներով:

Եվս մեկ տարածված բորբոսասունկ է պենիցիլիումը՝ վրձնաբորբոսը: Նրա սնկամարմինը նույնպես կազմված է ճյուղավորված թելերից, բայց դրանք բաժանված են առանձին բջիջների, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի մեկ կորիզ: Պենիցիլը փչացող մթերքների, բանջարեղենի, խոնավ հողի վրա առաջացնում է մոխրակապույտ բորբոս:

Բորբոսասնկերը բազմանում են սպորերով:

Մուկորի մոտ սպորները հասունանում են սև գույնի գլխիկներում, որոնք առաջանում են թելիկների ծայրերին: Պենիցիլի մոտ սպորները զարգանում են ոչ թե գլխիկում, այլ սնկամարմնից դեպի վեր բարձրացած վրձնաձև ճյուղավորված թելերի ծայրում:

Մուկորի և պենիցիլիումի հետ միասին բորբոսասնկերից են նաև ասպերգիլը, ֆուզարիումը:

Ստորակարգ սնկերի հաջորդ ներկայացուցիչներն են շաքարասնկերը կամ խմորասնկերը: Խմորասնկերը ձվաձև միաբջիջ սնկեր են: Նրանք ապրում են շաքար պարունակող հեղուկներում, ինչի պատճառով կոչվում են նաև շաքարասնկեր:

Խմորասնկերը շաքարը վեր են ածում սպիրտի և ածխաթթու գազի, ինչի արդյունքում ստանում են կենսագործունեության համար անհրաժեշտ էներգիա:

Խմորասնկերը բազմանում են բողբոջման եղանակով:

Բողբոջման գործընթացում մայրական բջջի վրա առաջանում է արտափքում, որը աստիճանաբար մեծանում է, և հասնելով մայրական բջջի չափերին՝ անջատվում է նրանից ու դառնում առանձին բջիջ: Երբեմն այդ անջատումը տեղի չի ունենում և խմորասնկերը աստիճանաբար ձևավորում են ճյուղավորված շղթայանման գաղութներ:

Բացի թունավոր գլխարկավոր սնկերից, սնկերի թագավորությունը հարուստ է նաև այլ մակաբույծ ու վնասակար սնկերով:

Մակաբույծ սնկերն ապրում են բույսերի, կենդանիների, մարդու օրգանիզմներում և սնվում դրանց հաշվին: Դրանցից են` մրիկասունկը, հաբեթասունկը, ժանգասունկը, մարդու և կենդանիների հիվանդություններ առաջացնող սնկերը և այլն:

Մրիկ կոչվող հիվանդությունը տարածված է հացահատիկային բույսերի մոտ: Այն արտահայտվում է փոշեմրիկի կամ կարծր մրիկի ձևով: Փոշեմրիկի դեպքում հասկի բոլոր մասերը, բացի առանցքից, վեր են ածվում սև փոշու, որն իրենից ներկայացնում է սպորներ, իսկ կարծր մրիկի ժամանակ քայքայվում է միայն սերմնահատիկը, իսկ դրա արտաքին պատյանը պահպանվում է:

Ժանգասունկը վարակում է հացահատիկի ցողունը և տերևները: Այն ձևավորում է դեղին, ժանգագույն կամ սև գույնի բարձիկների նման սպորների կուտակումներ, որոնք ծածկում են ֆոտոսինթեզ իրականացնող մակերեսը: Դրա պատճառով հատիկներ չեն առաջանում կամ կազմավորվում են ոչ լիարժեք:

Հաբեթասնկերը աճում են ծառերի վրա՝ կեչու, հաճարենու և այլն: Սնկամարմինը տարածվում է բնափայտով, վնասում և քայքայում է այն: Ծառը վարակվում է վնասված կեղևից, ուր կարող են թափանցել սպորները: Վարակվելուց մի քանի տարի անց կեղևի վրա առաջանում է ամուր սմբակաձև պտղամարմինը, որի ստորին մասում գտնվում են խողովակներ, ուր հասունանում և զարգանում են սպորները:

Բուսական մակաբույծ սնկեր են նաև կարտոֆիլի ֆիտոֆտորան, վարունգի ալրացողը, գետնամորու սպիտակ բծավորությունը:

Սնկերը մեծ նշանակություն ունեն ինչպես բնության, այնպես էլ մարդու գործունեության մեջ: Նրանք մասնակցում են օրգանական նյութերի քայքայմանը և հումուսի առաջացմանը, հողագոյացմանը: Բացի այդ, սնկերը հարուստ են սպիտակուցներով և կարող են որպես սննդի աղբյուր ծառայել կենդանիների և մարդու համար:

Սնկերը լայնորեն կիրառվում են մարդու կողմից գործունեության տարբեր ոլորտներում: Նրանցից ստանում են տարբեր միացություններ՝ կիտրոնաթթու, վիտամիններ, ֆերմտենտներ, հակաբիոտիկներ:

Օրինակ

պենիցիլ բորբոսասունկը, որից առաջին անգամ ստացվել է պենիցիլին հակաբիոտիկը:

Սնկերը նաև օգտագործվում են սննդարտադրության մեջ:

Օրինակ

խմորասնկերը օգտագործվում են գարեջրի, հացի և թխվածքի պատրաստման համար:

Դրանով հանդերձ սնկերն ունեն նաև բացասական նշանակություն: Դրանց մի մասը հիվանդությունների հարուցիչներ են, իսկ մյուս մասը՝ տնտեսության և կենցաղի վնասատուներ:

Բակտերիա ասելիս մենք հիմնականում պատկերացնում ենք վնասակար, փոքր օրգանիզմներ, որոնք մեր ձեռքերի վրա հայտնվում են հաճախակի ինչ-որ առարկաների դիպչելուց հետո։ Պատահական չէ, որ փոքր ժամանակ մեր ծնողները մեզ հորդորում էին օճառով լվացվել բակից տուն գալուց կամ պարզապես որևէ կեղտոտ իրի դիպչելուց հետո։ 

Այս օրինակը ճիշտ, բայց ոչ լիարժեք պատկեր է մատուցում բակտերիաների մասին։ 

Այս հոդվածում կհասկանանք, թե․

• բակտերիաներն ինչ են, 
• ինչով են տարբերվում վիրուսներից, 
• արդյոք միայն բացասական երևույթներ են, թե ոչ, 
• ինչ դեր են խաղում մարդու օրգանիզմում

Ի՞նչ է բակտերիան

Սկսենք ամենաշոկային փաստից։ Մեր օրգանիզմի բջիջների մեծ մասը ոչ թե մեր սեփական, այլ հենց բակտերիաների բջիջներն են։ Նրանք գերազանցում են մեր սեփական բջիջները մոտ 10 անգամ, իսկ նրանց թիվը հասնում է տրիլիոնների։

Բակտերիաները կյանքի ամենատարածված ձևն են և բաղկացած են ընդամենը մեկ բջջից։ Նրանք այնքան փոքր են, որ հնարավոր է տեսնել միայն մանրադիտակով։ 

Բակտերիաներն ամենուր են՝ սննդի մեջ, բերանի խոռոչում, ձեռքերի վրա, աղիներում, տերևների վրա, փոշու մեջ և այլն։ Նրանք կենսական են մոլորակի էկոհամակարգի համար և հիմնականում անվնաս են, որոշները՝ նույնիսկ օգտակար բնության ու մարդու օրգանիզմի համար։

Բակտերիաների մեծ մասը ոչնչանում է բարձր ջերմաստիճանի ներքո, օրինակ՝ եռացող ջրում։ Բայց կան այնպիսիք, որոնք չեն վախենում նույնիսկ եռացող ջրից։ 

Ինչ վերաբերում է ցածր ջերմաստիճաններին, ապա նույնիսկ սառելու դեպքում բակտերիաները պարզապես կանգնեցնում են իրենց գործունեությունը, բայց չեն մահանում։ Հալվելուց հետո դրանք նորից ակտիվանում և շարունակում են իրենց գործունեությունը։

Բակտերիա vs վիրուս․ Ո՞րն է տարբերությունը

Կարևոր է բակտերիաները չշփոթել վիրուսների հետ։ Եթե բակտերիաները կենդանի օրգանիզմներ են, որոնք ինքնուրույն աճում և բազմանում են, արձագանքում են արտաքին գրգռիչներին, կարող են փոխանցել գենետիկ ինֆորմացիա և այլն, ապա վիրուսները չեն համապատասխանում այս չափանիշներին։ Վերջիններս կյանքի ամենապարզունակ ձևն են, ունեն միայն ԴՆԹ կամ ՌՆԹ և, այսպես ասած, գոյատևում են կենդանի ու անկենդան բնության սահմանագծին։ 

Օրինակ՝ վիրուսը, ի տարբերություն բակտերիայի, չի կարող ինքնուրույն բազմանալ, նրան անհրաժեշտ են տիրոջ օրգանիզմի բջիջները։ Բակտերիալ հիվանդությունները բուժում են հակաբիոտիկների միջոցով, իսկ ահա վիրուսային հիվանդությունները՝ ոչ։

Որոշ հիվանդություններ, օրինակ՝ գրիպը, օսպան կամ պոլիոմիելիտը, վիրուսային հիվանդություններ են, իսկ, օրինակ, տուբերկուլյոզը, սիֆիլիսը, ժանտախտը՝ բակտերիալ հիվանդություններ։ 

Արդյո՞ք բատկերիաները միայն վատն են

Առողջ մարդու օրգանիզմում ապրում են 300-500 տեսակի բակտերիաներ, որոնց քանակը հասնում է 100 տրիլիոնի։ Այստեղ կարևոր է տարբերել լավ և վատ բակտերիաները։ Օգտակար բակտերիաները հիմնականում պատկանում են բիֆիդոբակտերիաների կամ լակտոբակտերիաների (կաթնաթթու) ընտանիքին։ 

Օգտակար բակտերիաներ է պարունակում հետևյալ մթերքը՝ 

• նարինե, 
• յոգուրտ, 
• կեֆիր, 
• սերուցքային պանիր, 
• թթու կաղամբ, 
• թթու վարունգ, 
• ֆերմենտացված սոյայից պատրաստված մթերք։ 

Այս մթերքը նպաստում է դիզբակտերիոզի կանխարգելմանը, վերականգնում է աղիների խաթարված միկրոֆլորան, մաքրում է օրգանիզմը հիվանդածին բակտերիաներից։

Վատ բակտերիաները օրգանիզմ են թափանցում բերանի, աչքերի, քթի, միզասեռական համակարգի, ինչպես նաև բաց վերքերի միջոցով։ Օրգանիզմում նրանք բազմանում են և առաջացնում ռեակցիա՝ սրտխառնոց, փսխում, փորլուծություն, տենդ։ Որոշները կարող են զարգանալ և վերածվել ավելի լուրջ առողջական խնդիրների։ 

Մահացու վտանգավոր բակտերիա է սալմոնելայի ձևերից մեկը՝ որովայնային տիֆը։ Վտանգավոր են նաև կլեբսիելլա բակտերիաները, տարբեր էնտերոբակտերիաներ, ստրեպտոկոկները, ստաֆիլոկոկը, աղիքային ցուպիկը (եթե գտնվում է աղիներից դուրս, օրինակ՝ միզուղիներում)։ 

Եթե մարդն առողջ է և գործում են օրգանիզմի պաշտպանիչ մեխանիզմները, ապա վատ բակտերիաները չեն բազմանում։ Բայց դրանք սպասում են, որ մարդու օրգանիզմը թուլանա կամ սխալ սնունդ ընդունի, որից հետո բակտերիաների հավասարակշռությունը խախտվում է, և առաջանում է դիսբակտերիոզ։ 

Վատ բակտերիաներից խուսափելու համար անհրաժեշտ է պահպանել հիգիենայի կանոնները՝

• տաք ջրով, օճառով լվանալ ձեռքերը,
• ախտահանել հաճախակի հպման առարկաները՝ հեռախոս, գրիչ, համակարգչի մկնիկ, դռան բռնակ, ինչպես նաև խոհանոցն ու լոգասենյակը,
• հեռու մնալ հիվանդ, փռշտացող, հազացող մարդկանցից,
• չօգտագործել այլ մարդու սրբիչը, սափրիչը, սպիտակեղենը և անձնական այլ իրեր,
• ձեռքերը չտանել բերանը, աչքերը, քիթը,
• շաբաթը մեկ անգամ փոխել սպիտակեղենը, ամեն օր փոխել ներքնազգեստը, կրել թարմ լվացված, արդուկված հագուստ,
• հաճախակի լվանալ շպարի պարագաները՝ վրձին, սպունգ, փուզա,
• օրական 1-2 անգամ լվանալ ատամները մածուկով և խոզանակով։

Մյուս գլխավոր կանոնը սննդի անվտանգությանը հետևելն է՝

• առանձին տախտակ ու դանակ օգտագործել հում մսի համար,
• հում մսին ձեռք տալուց հետո տաք ջրով և օճառով լվացվել, արյունը տաք ջրով ու օճառով լվանալ խոհանոցային մակերեսների վրայից, 
• սնունդը համեմելիս կամ մարինացնելիս օգտագործել ձեռնոցներ (ձեռքի վրա և եղունգների տակ անթիվ բակտերիաներ կան, որոնք փոխանցվում են սննդին),
• միսը բավականաչափ եփել,
• միրգը, բանջարեղենը, կանաչեղենը լավ լվանալ հոսող ջրի տակ,
• խուսափել չպաստերիզացված կաթից ու հյութերից,
• եփված սնունդը 3-4 օրից ավելի չպահել սառնարում,
• հաճախակի փոխել ամանի սպունգը, սրբիչները, սեղանի շորերը

Ի՞նչ դեր են կատարում բակտերիաները մարդու օրգանիզմում

Բակտերիաները մեծ դեր են խաղում օրգանիզմի մարսողության մեջ, բարդ միացությունները փոխակերպում են պարզի, որոնք ավելի հեշտությամբ են մարսվում, ճեղքում են բարդ ածխաջրերը, որպեսզի օրգանիզմը ստանա օգտակար նյութեր։ 

Կարգավորում են ստամոքսաղիքային տրակտի ֆունկցիան, պահում են իոնների հավասարակշռությունը, չեզոքացնում են տոքսինները, ճեղքում են սպիտակուցները և նույնիսկ սինթեզում են որոշ վիտամիններ։ Բակտերիաների որակյալ հարաբերակցությունն ազդում է տեղային և ընդհանուր իմունիտետի վրա։

Կարդացեք նաև՝ Ինչպե՞ս բարձրացնել օրգանիզմի իմունիտետը և դիմադրել հիվանդություններին

Բակտերիաները, ապրելով մեր մարմնի վրա, խմում են քրտինքի կաթիլները, ուտում են չորացած մաշկը, պաշտպանում են մաշկը իրական, վտանգավոր վնասատուներից։

Բակտերիաները դեր են խաղում նաև սննդի պատրաստման մեջ։ Օրինակ՝ պանիր պատրաստելու համար կաթի մեջ ավելացնում են բակտերիաներ։ Բակտերիաները կլանում են լակտոզան՝ կաթնաշաքարը, արտադրում են կաթնաթթու և նվազեցնում կաթի ջրածնային ցուցիչը (pH)։

Տարբեր բակտերիաներ տարբեր տեսակի պանիրներ են ստեղծում։ Շվեյցարական պանրի վրա առաջանում են անցքեր, քանի որ բակտերիան արտադրում է ածխաթթու գազ։ 

Բակտերիաները նաև կաթը վերածում են կաթնաշոռի, ռեժանի, թթվասերի, յոգուրտի, կեֆիրի։

Բակտերիաներն ուտում են ոչ միայն մեր օրգանիզմի, այլ նաև բնության աղբը։ Օրինակ՝ երբ նավթը լցվում է ծովի մեջ, հատուկ ինքնաթիռներով բակտերիաներ են շաղ տալիս (մարինոբակտերիաներ, պսևդոմոնադներ), որ վերջիններս ուտեն նավթը և փրկեն կենդանական ու բուսական աշխարհը։  

Մարդկության առջև ծառացել է գերխնդիր՝ աղբը։ Եթե բակտերիաները սովորեն ուտել նաև պլաստիկի տարբեր տեսակները, դա հսկայական առաջընթաց կլինի շրջակա միջավայրի մաքրության հարցում։ 

Այսպիսով՝ բակտերիաները, ոչ միայն չեն վնասում, այլ նաև օգնում են մեր օրգանիզմին և բնությանը։ Դրանց մեծ մասն ի սկզբանե  վնասակար չէ ու նույնիսկ օգտակար է, իսկ մյուս մասից կարելի է արդյունավետորեն պաշտպանվել՝ պահպանելով հիգիենայի և սննդի անվտանգության կանոնները։ Մենք ոչ միայն ներդաշնակորեն ապրում ենք բակտերիաների հետ, այլ նաև պարզապես ունենք դրանց կարիքը։ 

Որակյալ, հագեցնող ու բազմազան սնունդ ընդունելով՝ մենք զինվում ենք էներգիայով և բարձր դիմադրողականությամբ, որոնք օգնում են պայքարել վնասակար բակտերիաների դեմ։ Foody-ին իր հաճախորդներին առաջարկում է հենց այդպիսի սնունդ, որը պատրաստվում է տեղական բարձրորակ հումքից և չի պարունակում հավելումներ։ Մեր ճաշացանկը կարող եք դիտել այստեղ։