1. Քրիստափոր Կոլումբոս

1451 թ., Գենուա, Իտալիա
Կոլումբոսը պատմության մեջ հայտնի է որպես հետազոտող, ով Եվրոպայից առաջինը հասավ Ամերիկա 1492 թվականին, չնայած այն ժամանակ նա կարծում էր, որ հասել է Ասիայի հյուսիսային ափերին: Կոլումբոսի ճանապարհորդությունները բացահայտեցին Ամերիկան, ինչը մեծ ազդեցություն ունեցավ Եվրոպայի ու Ամերիկայի միջև կապերի հաստատման վրա: Նրա չորս ճանապարհորդությունների ընթացքում նա հետազոտեց Կարիբյան կղզիները, Հոնդուրասը, Կենտրոնական Ամերիկայի ափերը և այլ տարածքներ:

2. Ամերիգո Վեսպուչի

1454 թ., Ֆլորենցիա, Իտալիա
Վեսպուչին հայտնի է իր հետազոտություններով, որոնք ապացուցեցին, որ Նոր աշխարհը (Ամերիկան) իրականում առանձին մայրցամաք է և ոչ թե Ասիայի մասը: Նրա ուսումնասիրություններն ու ուղևորությունները նպաստեցին աշխարհագրական պատկերացումների ճշգրտմանը: Ամերիկան նրա անունով է անվանվել գերմանացի քարտեզագիր Մարտին Վալդզեմյուլլերի կողմից:

3. Ֆեռնան Մագելան

1480 թ., Պորտուգալիա
Մագելանը գլխավորել է աշխարհում առաջին ճանապարհորդությունը, որը դուրս եկավ աշխարհը կլորիկ կերպով շրջելու: Նրա 1519–1522 թթ. ճանապարհորդությունն ապացուցեց, որ Երկիրը գնդաձև է: Չնայած Մագելանը սպանվեց Ֆիլիպիններում ճանապարհորդության ընթացքում, նրա նավերից մեկը՝ «Վիկտորիան», վերադառնալով Իսպանիա, ավարտեց առաջին համաշխարհային ծովագնացությունը:

4. Վասկո դա Գամա

1460–1469 թթ., Սինես, Պորտուգալիա
Դա Գաման առաջին հետազոտողն էր, ով ծովային ճանապարհով հասավ Հնդկաստան՝ 1498 թվականին: Նրա նավարկությունները մեծապես ընդլայնեցին Եվրոպայի և Ասիայի միջև առևտրական կապերը՝ Պորտուգալիային բերելով առևտրային մեծ արտոնություններ: Նրա ուղևորությունները նպաստեցին Պորտուգալիայի ծովային կայսրության հիմնադրմանը:

Կոլումբոսը, որի ամբողջական անունը Կրիստոֆորո Կոլումբոս է, իտալացի ծովագնաց էր, որը հայտնի է 1492 թվականին Ամերիկայի մայրցամաքի հայտնագործմամբ։ Նա ի սկզբանե ցանկանում էր գտնել հարավային ճանապարհ դեպի Ասիա, սակայն իր ճանապարհորդությունները հանգեցրին նոր աշխարհների բացահայտմանը Եվրոպայի համար։

Կոլումբոսը իրականացնում էր չորս առաքելություն՝ ծառայելով Իսպանիայի թագավորությանը։ Նրա արշավների արդյունքում Եվրասիայի և Ամերիկայի միջև սկսվեց ինտենսիվ փոխադարձ կապ, ինչը բերեց մշակութային, տնտեսական և քաղաքական փոփոխությունների։ Սակայն նրա արշավները նաև ունեցան բացասական ազդեցություններ՝ տեղական ժողովուրդների վրա, որոնց մշակույթները և կյանքը փոփոխության ենթարկվեցին եվրոպական գաղութային քաղաքականության արդյունքում։

Կոլումբոսի ժառանգությունը շարունակում է վիճելի լինել, և նրա գործունեությունը քննադատության է ենթարկվում ապօրինի բռնությունների և գաղութային նվաճումների համար:

Լևոն V Լյուզինյան (de Lusignan)

Լևոն դը Լյուզինյանը ծնվել է 1342 թ.: Ծնողնե րը եղել են Լևոն II-ի թոռ Հովհաննես–Ջեհանը (Ջիվանը) և վրաց արքայադուստր Սոլդան: Նա ծնվել է Կիլիկիայում, բայց երեք տարեկան հա– սակից ապրել է Կիպրոսում:

1375 թ. գերեվարվելով` Լևոնը պատանդ է պահ– վել Եգիպտոսում մինչև Արագոնի և Կաստիլիայի թագավորների միջնորդությամբ փրկագնվելը:

1382 թ.՝ գերությունից ազատվելուց հետո, Լևոն V-ն անցնում է Հռոդոս կղզի, որտեղից էլ Եվ- րոպա՝ իր իշխանությունը Կիլիկիայում վերա– կանգնելու խնդրով: Հայոց թագավորը հիանալի ընդունելության է արժանանում եվրոպական ար– քունիքներում։ Կաստիլիայի թագավորը՝ Խուան I-ը, նրան է շնորհում Մադրիդ, Վիլլարիալ և Ան- դուխար քաղաքները՝ տանուտիրության և նրանց եկամուտներից օգտվելու իրավունքով: Այնու- հետև Լևոն V-ն Իսպանիայից մեկնում է Ֆրան– սիա, Փարիզ։ Ֆրանսիայի Շառլ VI թագավորի խնդրանքով 1385 թ. մեկնում է Լոնդոն` Ֆրան– սիայի և Անգլիայի միջև ընթացող Հարյուրամյա պատերազմը դադարեցնելու և կայուն խաղա– ղություն հաստատելու միջնորդական առաքե լությամբ: Հայոց թագավորն ուներ իր անձնական շահագրգռվածությունը. այդ հաշտեցումից հետո նա նոր խաչակրաց արշավանք կազմակեր– պելու և իր հողերը վերականգնելու համար օգ- նություն ստանալու հույս ուներ: Լևոն Լյուզինյանի դիվանագիտական առաքելությունը չի հաջող- վում: Նա այդպես էլ չի վերականգնում իր գահը և մահանում է Փարիզում 1393 թվականի նոյեմբերի 29-ին:

ՏԵՂԵԿՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Ի՞նչ ես կարծում, ինչո՞ւ է Ֆրանսիայի Շառլ

VI արքան վստահում Լևոն V Լյուզինյանին Հարյուրամյա պատերազմը դադարեցնելու միջնորդական առաքելությունը:

Շառլ VI արքան, հավանաբար, վստահում էր Լևոն V Լյուզինյանին մի քանի պատճառներով:

Առաջին, Լևոն V-ն համարվում էր հմուտ դիվանագետ, ով կարող էր միավորել տարբեր շահեր և հակամարտող կողմերի միջև համագումարներ կազմակերպել։ Երկրորդ, նրա հայկական և եվրոպական ծագումը կարող էր բարենպաստ լինել, քանի որ նա կարող էր ավելի լավ հասկանալ երկու կողմերի մշակույթներն ու միջավայրերը։

Առաջադրանք 1

Հայոց պատմություն/էջ 30-33 պատմել, էջ 34-ը գրավոր/

Նկարագրել Կիլիկիայի աշխարհագրական դիրքը , բնակլիմայական պայմանների առավելությունները:

Բնութագրել 11-րդ դարի վերջին Կիլիկիայի բնակչության էթնիկ կազմը, քաղաքական իրադրությունը:

Ներկայացնել Ռուբինյան իշխանության կազմավորման , ընթացքը, արդյունքները:

Բնութագրել Ռուբինյան իշխաններ Թորոս Առաջինի, Լևոն Առաջինի, Թորոս Երկրորդի, Մլեհի քաղաքականությունը:

Առաջադրանք 2

Հայոց պատմություն/էջ 35-37 պատմել, էջ 38-ը գրավոր/

Կիլիկյան թագավորության հռչակումը: Լևոն  Մեծագործ

Լևոն Բ-ի հռչակումը «Հայոց թագավոր»

Նկարագրել քաղաքական իրադրությունը Մերձավոր արևելքում Լևոն Երկրորդի գահ բարձրանալու նախօրյակին:

Բնութագրել Կիլիկյան հայոց թագավորության հռչակման պատմական նշանակությունը:

Նկարագրել Լևոն Մեծագործի վարած քաղաքականությունը երկրի քաղաքական, ռազմական, տնտեսական հզորությունը ամրապնդելու համար:

Կիրակոս Գանձակեցու Լևոն Երկրորդի թագադրման  նկարագրությունը:

Լրացուցիչ տեղեկություններ

«Հայոց ժառանգորդ Զաբել թագուհի»Рубрика: Պատմություն 8 | Ответить

պատմություն

Posted on 25.09.2024 by Israyel Vardanyan

1. XI-XIV դարերի աշխարհաքաղաքական իրավիճակն ու հայոց պատմության առանցքային դրվագները

XI-XIV դարերը Հայկական լեռնաշխարհի համար թեժ ժամանակաշրջան էին՝ պայմանավորված բազում ներխուժումներով, նվաճումներով և իշխանությունների փոփոխությամբ։ Տարածաշրջանում տեղի էին ունենում խոշոր քաղաքական փոփոխություններ, և հայոց պետականությունը բախվում էր մեծ մարտահրավերների։

• XI դարի սկիզբ՝ Բյուզանդիայի ազդեցության ընդլայնումը Հայաստանում։ 1045 թ. Բյուզանդական կայսրությունը տիրեց Բագրատունյաց թագավորությանը, ինչը հայոց անկախության կորստի մեկնարկ էր։
• XI դարի կեսերից՝ Սելջուկյան թուրքերի ներխուժումները։ Ալպ-Արսլանի զորքերը 1071 թ. Մանազկերտի ճակատամարտում պարտության մատնեցին Բյուզանդիային։ Սա խթանեց սելջուկների հաստատումը Հայաստանում։
• XII դար՝ Զաքարյանների վերելքը։ Սելջուկների դեմ պայքարից հետո Զաքարյանները, ովքեր ծառայում էին Վրաց թագավորությանը, կարողացան ազատագրել Հայաստանի հյուսիս-արևելյան շրջանները և ստեղծել Զաքարյան իշխանապետությունները, որոնք գոյատևեցին մինչև մոնղոլական ներխուժումը։
• XIII-XIV դարեր՝ մոնղոլների ներխուժումը։ Մոնղոլները Հայաստանի տարածքը հպատակեցրին իրենց կայսրությանը, և Զաքարյան իշխանապետությունները ենթարկվեցին մոնղոլների հարկերին։ Տարածաշրջանում տեղի ունեցած բազմաթիվ պատերազմները, հարկերի ծանրությունը մեծապես վնասեցին երկրի տնտեսությունը։

2. XI-XIV դարերի քաղաքական զարգացումների վերլուծությունը

XI-XIV դարերում Հայաստանի զարգացումների վրա մեծ ազդեցություն ունեցան հետևյալ գործոնները.

• Սելջուկների ներխուժումը՝ Հայաստանի պետականությունը մեծ հարված ստացավ սելջուկյան ներխուժումների հետևանքով, ինչը հանգեցրեց ազգաբնակչության զանգվածային տեղահանումների, տնտեսական անկման և ռազմական կառավարման։
• Մոնղոլների նվաճումները՝ մոնղոլների դեմ պայքարը տեղի էր ունենում հատկապես XIII դարի վերջից մինչև XIV դարերի սկիզբը։ Նրանց հարկային համակարգը տնտեսական մեծ ծանրաբեռնվածություն առաջացրեց հայ բնակչության համար։ Զաքարյանները փորձում էին օգտվել մոնղոլների բարեհաճությունից՝ պահպանելու իրենց իշխանությունը, սակայն հարկերի բեռն ու ռազմական պարտավորությունները ծանրաբեռնում էին տեղական համայնքները։

3. Տնտեսական և հասարակական կյանքը X-XIV դարերում

• X-XI դարեր՝ այս ժամանակաշրջանը նշանավորվում է հայկական պետության տնտեսական վերելքով, որտեղ գյուղատնտեսությունը, առևտուրը և արհեստագործությունը զարգանում էին։ Կային կարևոր առևտրական ուղիներ, որոնք կապում էին Հայաստանը հարևան երկրների հետ։
• XI-XIV դարեր՝ սելջուկների և մոնղոլների ներխուժումների հետևանքով տնտեսական կյանքը կտրուկ վատթարացավ։ Տնտեսական հզորության անկումը, քաղաքների ավերումը և հարկային ծանրությունը հանգեցրին գյուղատնտեսության կրճատման և մարդկանց կենցաղի բարդացման։

4. Ակնառու գործիչները XI-XIV դարերում

• Դավիթ Անհողին՝ Զաքարյան իշխանապետությունների հիմնադիրը, որը գլխավորեց ազատագրական շարժումը և դարձավ այդ ժամանակաշրջանի քաղաքական կարևոր գործիչներից մեկը։
• Իվանե և Զաքարե Զաքարյանները՝ նրանք վարեցին պայքարը սելջուկների և մոնղոլների դեմ, հիմք դրեցին հայկական իշխանապետություններին։

5. XI-XIV դարերի մարտահրավերները հայ ժողովրդի ինքնության համար

Հայ ժողովուրդը բախվեց ինքնության պահպանման խնդիրներին՝ կապված օտար նվաճողների, ինչպես սելջուկների, այնպես էլ մոնղոլների գերիշխանության հետ։ Կրոնական ու մշակութային ինքնությունը պահպանելու պայքարը անընդհատ պայքարի առարկա էր։

6. Զաքարյանների դերը Հայաստանի ազատագրման գործում

Զաքարյանները մեծ դեր ունեցան սելջուկներից ազատագրման գործում։ Նրանք հաջողությամբ վարեցին պատերազմներ սելջուկների դեմ՝ ստեղծելով իշխանապետություններ։ Սակայն, նրանց քաղաքական և ռազմական հաջողությունները հիմնականում կապված էին վրացական թագավորության հետ ունեցած կապերի հետ։ Քանի որ նրանք Վրաց թագավորության վասալներ էին, միասնական և համաձայնեցված պայքարն ընդհանուր թշնամու դեմ չափազանց կարևոր էր։

7. Պատմաճարտարապետական հուշարձանների ուսումնասիրություն

Քո համայնքի կամ մարզի XI-XIV դարերի պատմաճարտարապետական հուշարձաններից կարելի է ուսումնասիրել, օրինակ, Սանահինի և Հաղպատի վանական համալիրները, որոնք կառուցվել են Զաքարյանների օրոք և կրում են այդ ժամանակաշրջանի ճարտարապետական ազդեցությունները։ Այդ վանքերը եղել են կրթական ու հոգևոր կենտրոններ։

8. Պատմական փորձի արժևորումը

XI-XIV դարերի պատմությունը ցույց է տալիս, որ անկախության և ինքնության պահպանման համար կարևորվում է ազգի միասնական պայքարը և պատմական փորձը սերունդներին փոխանցելու անհրաժեշտությունը։

Չինգիզ խան (1206-1227) – մոնղոլական կայսրության հիմնադիրը: Նրա նվաճումներն ընդգրկում էին Ասիայի և Եվրոպայի մեծ հատվածներ:

Տփղիս (Թբիլիսի)—Վրաստանի մայրաքաղաքը, որը միջնադարում կարևորագույն քաղաք էր Կովկասյան տարածաշրջանում: Թբիլիսին ռազմավարական դիրք ուներ՝ կապելով Կովկասը Միջին Արևելքի և Եվրոպայի հետ, ուստի հաճախ էր հայտնվում տարածաշրջանային իշխանությունների ուշադրության կենտրոնում:

Գեորգի Լաշա – Վրաց թագավոր (1213-1223 թթ.), որը իշխում էր Թամար թագուհու մահից հետո: Նրան հաճախ հիշատակվում է որպես Վրաստանի վերջին հզոր թագավորներից մեկը մինչև մոնղոլական նվաճումները:

Իվանե Զաքարյան – հայազգի ռազմական առաջնորդ և պետական գործիչ Վրաստանում Զաքարյանների տոհմից: Նա և իր եղբայրը՝ Զաքարե Զաքարյանը, կարևոր դեր են խաղացել վրացական թագավորության ռազմական և վարչական կյանքում:

Իլխանություն – Իլխանությունը դարձել է մոնղոլական կայսրության մի մասը և մեծ ազդեցություն է ունեցել Միջին Արևելքի քաղաքական և մշակութային կյանքում:

Իլխան – Իլխանները կառավարում էին Մոնղոլական կայսրության տարածքային միավորները:

Ջիզիա –

Ղազան Խան – Ղազան Խանը առավել հայտնի է նրանով, որ պաշտոնապես ընդունել է իսլամը, ինչը մեծ ազդեցություն է ունեցել Իլխանության կրոնական և քաղաքական կյանքում:

ա) Չինգիզ Խանը կիրառել է բազմաթիվ մեթոդներ հակառակորդների դեմ:

1. Կենտրոնացված բանակ: Նա ստեղծել է մեկ կենտրոնացված և լավ կազմակերպված բանակ, որը կազմում էր տարբեր ցեղերի զորքեր, և այսպես ապահովել է իրենց ավելի մեծ ուժը:
2. Տեխնիկական նորարարություններ: Նա օգտագործել է նոր տեխնոլոգիաներ, ինչպիսիք են ծանր թևավոր զինվորները և գնդացիրները, որոնք առավելություն են տվել մոնղոլներին պատերազմներում:

բ) Մոնղոլների և թյուրքական ցեղերի բնակեցումը նվաճված տարածքներում ունեցել է մի շարք կարևոր նշանակություններ.

Ռազմական ուժեղացում: Նվաճված տարածքներում բնակեցված ցեղերը դարձան ռազմագործունեության մասնակիցներ, ինչը ապահովեց մոնղոլների ռազմական ուժի աճը:

Տարածքային վերահսկողություն: Նվաճված երկրներում մոնղոլներն ավելի հեշտությամբ էին վերահսկում տարածքները, քանի որ տեղական բնակչությունը օտար ցեղերի կողմից իշխողն ընդունում էր:

գ) Հայ իշխանների և ազնվականների համար մոնղոլական տիրապետությանը ենթարկվելու որոշումը կարող էր նպատակահարմար լինել մի քանի պատճառով.

Պաշտպանություն: Մոնղոլների տիրապետությանը ենթարկվելը կարող էր ապահովել պաշտպանության ռեսուրսների և ուժերի ավելացում, ինչը կարևոր էր տարածաշրջանում հաճախակի պատերազմներին:

Առաջադրանք 8, սեպտեմբերի 20-25

Հայկական պետականության առաջացումն ու ամրապնդումը Կիլիկիայում

Բագրատունյանց մայրաքաղաք

Պատմություն» առարկայի ամփոփում, Հայոց պատմություն, Համաշխարհային պատմություն

Պատմություն Դասարանական աշխատանք

10 ամենա կարևոր իրադարցությունները

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ

Ա. Ներկայացրո՛ւ: Պատմական ինչ գործոններ պայմանավորեցին հայ բնակչության զգալի մասի գաղթը դեպի Կիլիկիա: Ի՞նչ հետևանքներ ունեցավ այդ գաղթը:

Բ. Բացատրիր: Ինչպե՞ս կարող էր Խաչակրաց առաջին արշավանքը նպաստել Ռուբինյանների իշխանության ամրապնդմանը:

Գ. Վերլուծիր: Ի՞նչ մարտահրավերների առջև կանգնեցին հայերը խաչակիրների գալուց հետո, և ինչո՞ւ փոխվեցին հայերի պատկերացումները խաչակիրների մասին:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ

1. Ճանաչիր ազդեցությունը: Ինչո՞վ էր պայմանավորված Բյուզանդիայի կայսր Հովհաննես Կոմնենոսի` դեպի Կիլիկիա արշավանքը:

2. Ընդհանրացրո՛ւ: Ի՞նչ գործողությունների միջոցով Թորոս II իշխանը կարողացավ ամրապնդել և զարգացնել Ռուբինյան Հայաստանը:

3. Գնահատիր: Ինչո՞վ կարող էր կարևոր լինել Թորոս II իշխանի կողմից բյուզանդական կայազորի հեռացումը Կիլիկիայից:

Բագրատունիների դինաստիայի մայրաքաղաքը եղել է Անի, որը գտնվում էր այժմյան Թուրքիայի տարածքում։ Անի քաղաքը հայտնի էր իր հզորությամբ, մշակութային և տնտեսական ծաղկունքով, և հաճախ կոչվում էր «1001 եկեղեցիների քաղաք»՝ իր բազմաթիվ եկեղեցիներով։ Այն Բագրատունիների թագավորության կարևորագույն կենտրոնն էր 10-11-րդ դարերում:

Ինչ վերաբերում է Բագարանին, այն ևս կարևոր քաղաք էր, որը ծառայել է որպես Բագրատունիների թագավորության ավելի վաղ ժամանակների կենտրոններից մեկը՝ մինչև Անիի վերելքը։

1.Ներկայացնել 10 ամենակարևոր իրադարձությունները/ժամանակագրությամբ/:

https://aleqsmeliqyanschool.wordpress.com/2024/09/10/10-%d5%a1%d5%b4%d5%a5%d5%b6%d5%a1-%d5%af%d5%a1%d6%80%d6%87%d5%b8%d6%80-%d5%ab%d6%80%d5%a1%d5%a4%d5%a1%d6%80%d6%81%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%a8/

2. Ներկայացնել,հիմնավորել 5 թագավորների ամենանշանակալի, կարևոր գործողությունները:

1. Տիգրան II

Գործողություններ:

• Տիգրան Մեծը ընդարձակեց Հայկական թագավորությունը մինչև իր ամենամեծ սահմանները՝ ստեղծելով իր ժամանակի խոշորագույն կայսրություններից մեկը՝ Կասպից ծովից մինչև Միջերկրական ծով:
• Հաջող ռազմական արշավներ անցկացրեց Պարթևաստանի, Սիրիայի և հարակից այլ պետությունների դեմ՝ դարձնելով Հայաստանը տարածաշրջանային քաղաքական ուժի կենտրոն:
• Հիմնեց նոր մայրաքաղաք՝ Տիգրանակերտը, որը դարձավ առևտրի և մշակույթի կենտրոն:
• Մտավ ռազմավարական դաշինքներ, այդ թվում՝ Պոնտոսի Միհրդատ VI-ի հետ, որը ամրացրեց Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը: Կարևորության հիմնավորում:
  Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանը հասավ իր առավելագույն տարածքային ընդլայնմանը և ազդեցությանը: Նրա արտաքին քաղաքականությունն ու հաղթական նվաճումները ստեղծեցին հզոր հայկական պետություն, որը կարևոր դերակատարություն ունեցավ տարածաշրջանի քաղաքականության մեջ:

2. Արտաշես I

Գործողություններ:

• Հիմնեց Արտաշեսյանների դինաստիան, որը ստեղծեց առաջին միասնական հայկական պետությունը:
• Իրականացրեց տնտեսական, ռազմական և վարչական բարեփոխումներ, որոնք ամրապնդեցին պետության կառավարման համակարգը:
• Հիմնեց նոր մայրաքաղաք՝ Արտաշատը, որը դարձավ կարևոր քաղաքական և մշակութային կենտրոն:
• Հաջողությամբ կնքեց խաղաղության պայմանագրեր Հռոմի հետ, որոնք ապահովեցին սահմանային կայունություն: Կարևորության հիմնավորում:
  Արտաշես Ա-ն հիմք դրեց հայկական պետության հետագա զարգացման համար, որը թույլ տվեց Հայաստանին զբաղեցնել կարևոր տեղ միջազգային հարաբերություններում:

3. Տրդատ III

Գործողություններ:

• Պաշտոնապես ընդունեց քրիստոնեությունը 301 թ.-ին՝ Հայաստանը դարձնելով առաջին երկիրն աշխարհում, որը քրիստոնեությունը հայտարարեց պետական կրոն:
• Աջակցեց քրիստոնեական ենթակառուցվածքների զարգացմանը, այդ թվում՝ եկեղեցիների և վանքերի կառուցմանը, որոնք ամրացրեցին Հայաստանի կրոնական և մշակութային ժառանգությունը:
• Աջակցեց Ս. Գրիգոր Լուսավորչի գործունեությանը, ով կարևոր դեր խաղաց քրիստոնեության տարածման գործում:
• Կայունացրեց երկիրը հռոմեա-պարսկական պատերազմներից հետո՝ վերականգնելով ներքին կառավարումը: Կարևորության հիմնավորում:
  Տրդատ Գ-ն հիմք դրեց քրիստոնյա Հայաստանի զարգացմանը, որը հսկայական ազդեցություն ունեցավ երկրի մշակույթի, ավանդույթների և պետականության վրա: Քրիստոնեությունը կարևոր դեր խաղաց հայ ինքնության պահպանման հարցում հաջորդ դարերում:

4. Վաղարշակ I

Գործողություններ:

• Վերականգնեց կենտրոնացված իշխանությունը՝ ամրացնելով պետական կառավարման և դատական համակարգը:
• Իրականացրեց կարևոր վարչական և ռազմական բարեփոխումներ, որոնք նպաստեցին թագավորի իշխանության և Հայաստանի տարածքային ամբողջականության ամրապնդմանը:
• Ստեղծեց օրենքների հավաքածու, որն ապահովեց հստակ կարգ ու կանոն հասարակական հարաբերություններում:
• Աջակցեց առևտրի զարգացմանը և քաղաքների հիմնադրմանը: Կարևորության հիմնավորում:
  Վաղարշակ Ա-ն ամրապնդեց հայկական պետականության հիմքերը՝ իրականացնելով անհրաժեշտ բարեփոխումներ, որոնք նպաստեցին ներքին կայունության և տնտեսության զարգացմանը:

5. Լևոն II

Գործողություններ:

• Ղեկավարեց Կիլիկյան հայկական թագավորությունը իր ծաղկման շրջանում՝ ամրացնելով արտաքին քաղաքականությունն ու տնտեսությունը:
• Դիվանագիտական և առևտրային հարաբերություններ հաստատեց եվրոպական պետությունների հետ, այդ թվում՝ խաչակիրների և Բյուզանդիայի հետ, ինչը մեծացրեց Հայաստանի դերը միջազգային ասպարեզում:
• Զարգացրեց քաղաքներն ու առևտրային ուղիները՝ նպաստելով Կիլիկիայի տնտեսական հզորությանը:
• Պաշտպան կանգնեց Մերձավոր Արևելքի քրիստոնյա համայնքներին և աջակցեց խաչակիրներին իսլամական զավթիչների դեմ պայքարում: Կարևորության հիմնավորում:
  Լևոն Բ-ն ամրացրեց հայկական պետության դիրքերը միջազգային ասպարեզում՝ ստեղծելով հաջողակ քրիստոնեական պետություն, որը գոյատևեց մի քանի դար դժվար արտաքին քաղաքականության պայմաններում:

Եզրակացություն:

Այս թագավորներից յուրաքանչյուրն իր մեծ ներդրումն է ունեցել Հայաստանի պատմության մեջ՝ ամրացնելով նրա տարածքային, քաղաքական և մշակութային դիրքերը: Նրանց գործողությունները վճռորոշ ազդեցություն են թողել երկրի և ժողովրդի ճակատագրի վրա՝ ստեղծելով հիմքեր ապագա սերունդների համար:

3. Փաստերով հիմնավորել 5 ամենանշանակալից իրադարձությունները:

1. Քրիստոնեության ընդունումը որպես պետական կրոն

Փաստեր:

• Տրդատ III թագավորի օրոք Հայաստանը դարձավ առաջին երկիրը աշխարհում, որը քրիստոնեությունը հայտարարեց պետական կրոն:
• Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչի ջանքերով Հայաստանը ընդունեց քրիստոնեությունը՝ ինչը դարձավ հիմք հայ ինքնության պահպանման համար հաջորդ դարերում:
• Քրիստոնեության ընդունումը խորը ազդեցություն ունեցավ հայ մշակույթի, գրականության և ճարտարապետության վրա, նպաստելով եկեղեցիների և վանքերի կառուցմանը:
• Այս իրադարձությունը ոչ միայն ամրապնդեց Հայաստանի ներքին միասնությունը, այլև տվեց երկիրը մեկ քայլ առաջ դեպի ավելի մեծ միջազգային ճանաչում:

Կարևորության հիմնավորում: Քրիստոնեության ընդունումը փոխեց Հայաստանի հոգևոր և մշակութային ուղղությունները, և այդ հավատքը կարևոր դեր խաղաց Հայաստանի պատմության, ինչպես նաև ինքնության պահպանման հարցում օտար զավթիչների և ծանր պայմանների ներքո:

2. Սարդարապատի ճակատամարտը

Փաստեր:

• Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, թուրքական բանակը ներխուժեց Հայաստանի տարածք՝ նպատակ ունենալով ոչնչացնել մնացած հայ բնակչությանը:
• Սարդարապատի ճակատամարտում հայերը հսկայական հերոսություն ցուցաբերեցին՝ թուրքական ուժերին պարտության մատնելով և կանխելով Հայաստանի վերջնական կործանումը:
• Սա հիմք դրեց Հայաստանի առաջին Հանրապետության հիմնադրմանը, որը հռչակվեց մայիսի 28-ին, 1918 թ.:
• Հայերը հաղթեցին այս ճակատամարտում՝ առանց արտաքին էական օգնության, ցույց տալով իրենց ռազմական և կազմակերպչական ունակությունները:

Կարևորության հիմնավորում: Սարդարապատի ճակատամարտը դարձավ Հայաստանի ազգային անկախության հիմքը և փրկեց հայ ազգը ֆիզիկական կործանումից: Առանց այս հաղթանակի հնարավոր չէր լինի առաջին հանրապետության հիմնադրումը:

3. Մեծ Եղեռնը

Փաստեր:

• Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցավ հայ ժողովրդի համակարգված ոչնչացման ծրագիրը, որի հետևանքով 1.5 միլիոն հայեր սպանվեցին:
• Սա հանդիսացավ 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը, որի ընթացքում ոչ միայն մարդկային կորուստներ եղան, այլև ավերվեց հայ մշակութային և հոգևոր ժառանգությունը Արևմտյան Հայաստանում:
• Չնայած միջազգային արձագանքին, ցեղասպանությունը մինչ օրս մնում է չճանաչված Թուրքիայի կողմից:
• Հայերը դարձան աշխարհասփյուռ ժողովուրդ, ինչը արմատապես փոխեց հայ ժողովրդի պատմական ու մշակութային ուղին:

Կարևորության հիմնավորում: Մեծ Եղեռնը ոչ միայն սարսափելի կորուստներ բերեց հայ ազգին, այլև փոխեց հայերի ապագան՝ ստիպելով նրանց բախվել տարաբնակության խնդիրներին: Հայկական սփյուռքի ձևավորումը հենց այս իրադարձության ուղիղ հետևանքն է:

4. Արարատյան կաթողիկոսության հիմնադրումը

Փաստեր:

• 4-րդ դարի ընթացքում Վաղարշապատի մոտ գտնվող Էջմիածնում հիմնադրվեց հայ եկեղեցու կենտրոնը՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը:
• Էջմիածինը դարձավ հայկական հոգևոր կյանքի կենտրոնը՝ միավորելով հայ ազգը հոգևոր առաջնորդության ներքո:
• Մայր Աթոռի հիմնադրումը դարձավ հայ եկեղեցական կառավարման և մշակութային զարգացման հիմքը, ինչը օգնեց հայերին պահպանել իրենց ինքնությունը օտար զավթիչների տարիներին:

Կարևորության հիմնավորում: Արարատյան կաթողիկոսության և Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հիմնադրումը ամրապնդեցին հայերի հոգևոր ու ազգային միասնությունը: Քրիստոնեական հավատի և եկեղեցու միջոցով հայերը կարողացան պահպանել իրենց ինքնությունը նույնիսկ օտար տիրապետության տակ:

5. Սումգայիթի ջարդերը և Ղարաբաղյան պատերազմը

Փաստեր:

• 1988 թ. Սումգայիթում տեղի ունեցան հայերի կոտորածներ՝ ինչը սկիզբ դրեց Արցախի անկախության պայքարին:
• Լեռնային Ղարաբաղի հայերը սկսեցին զինված պայքար՝ ազերիների կողմից ճնշման և կոտորածների դեմ:
• Արցախյան պատերազմի արդյունքում հայկական ուժերը հաղթեցին, և Լեռնային Ղարաբաղը փաստացի անկախացավ, չնայած որ դա միջազգային հանրության կողմից չճանաչվեց:
• Պատերազմի ավարտը հիմք դրեց Հայաստանի և Արցախի Հանրապետության համար նոր քաղաքական ուղղություններ մշակելուն, որը դարձավ հայկական ինքնապաշտպանության հաջողված օրինակներից մեկը:

Կարևորության հիմնավորում: Ղարաբաղյան պատերազմը ոչ միայն հայկական ինքնապաշտպանության հաջողված օրինակ էր, այլև ցույց տվեց հայերի պատրաստակամությունը պաշտպանելու իրենց իրավունքներն ու հայրենիքը:

4. Ներկայացնել  5 ամենակարևոր հայտնագործությունները:

1. Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից հայերեն գրերի ստեղծումը

Փաստեր:

• Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց հայոց այբուբենը՝ հիմք դնելով հայոց լեզվի և գրականության զարգացմանը:
• Հայոց գրերի ստեղծումը կարևոր դեր ունեցավ հայ մշակույթի, կրոնական և գիտական գրականության պահպանման գործում:
• Մաշտոցի այբուբենն օգտագործվում է մինչ օրս, ինչն ապահովեց լեզվի և ազգային ինքնության շարունակականությունը:
• Հայոց գրերի միջոցով թարգմանվեցին սուրբ գրությունները, որը կարևոր նշանակություն ունեցավ հայ ժողովրդի քրիստոնեական դավանանքի ամրապնդման գործում: Կարևորության հիմնավորում:
  Հայերեն գրերի ստեղծումը թույլ տվեց հայ ժողովրդին պահպանել և փոխանցել իրենց լեզուն, մշակույթն ու պատմությունը սերունդներին, ինչը հատկապես կարևոր էր օտար զավթիչների պայմաններում ազգային ինքնության պահպանման համար:

2. Վիկտոր Համբարձումյանի կողմից աստղագիտական հայտնագործությունները

Փաստեր:

• Վիկտոր Համբարձումյանը 20-րդ դարի ամենահայտնի աստղագետներից մեկն է, ով հիմնեց աստղագիտական ֆիզիկայի նոր ուղղություններ:
• Համբարձումյանը հայտնագործեց աստղերի և գալակտիկաների առաջացման գործընթացները և ստեղծեց նոր մոդելներ աստղային էվոլյուցիայի մասին:
• Նրա հիմնած Բյուրականի աստղադիտարանը դարձավ գիտական կենտրոն՝ կարևոր հայտնագործություններով միջազգային գիտական շրջանակներում:
• Համբարձումյանի աշխատանքի արդյունքում հայաստանցի գիտնականները մասնակցեցին բազմաթիվ միջազգային աստղագիտական նախագծերին: Կարևորության հիմնավորում:
  Համբարձումյանի գիտական գործունեությունը ոչ միայն հսկայական նշանակություն ունեցավ միջազգային աստղագիտության զարգացման համար, այլև բարձրացրեց Հայաստանի գիտական հեղինակությունը ամբողջ աշխարհում:

3. Ալեքսանդր Թամանյանի կողմից Երևանի գլխավոր հատակագծի ստեղծումը

Փաստեր:

• Ալեքսանդր Թամանյանը, լինելով 20-րդ դարի հայ նշանավոր ճարտարապետներից մեկը, ստեղծեց Երևանի նոր հատակագիծը, որը հիմք դարձավ ժամանակակից Երևանի կառուցապատման համար:
• Նրա մշակած հատակագծով Երևանը դարձավ կանոնավոր և ժամանակակից քաղաք՝ հաշվի առնելով հնագույն հայկական ճարտարապետության ավանդույթները:
• Թամանյանի պլանը ոչ միայն ներառեց նորարարական մոտեցումներ քաղաքաշինության մեջ, այլև նպաստեց քաղաքի տնտեսական, մշակութային և սոցիալական զարգացմանը:
• Նրա շնորհիվ Երևանը վերածվեց Կովկասի կարևորագույն մշակութային կենտրոններից մեկի: Կարևորության հիմնավորում:
  Թամանյանի աշխատանքը հիմք դրեց Երևանի ժամանակակից կառուցապատմանն ու զարգացմանը, ինչը դարձավ հայկական ճարտարապետության և մշակույթի կարևորագույն ներդրումներից մեկը 20-րդ դարում:

4. Հովհաննես Ադամյանի գունավոր հեռուստատեսության համակարգը

Փաստեր:

• Հովհաննես Ադամյանը (Հովհաննես Ադամյան) ստեղծեց գունավոր հեռուստատեսության համակարգը՝ դառնալով գունավոր հեռուստատեսության տեխնոլոգիայի հիմնադիրներից մեկը:
• Ադամյանի գունավոր հեռարձակման տեխնոլոգիան 1925 թվականին փորձարկվեց և հաջողությամբ օգտագործվեց հեռուստատեսության առաջին գունավոր պատկերների ցուցադրման համար:
• Ադամյանի աշխատանքը կարևոր քայլ էր հեռուստատեսության պատմության մեջ և հիմք հանդիսացավ գունավոր հեռուստատեսության հետագա զարգացման համար:
• Նրա հայտնագործությունը ազդեց ոչ միայն հեռուստատեսության, այլև կինոարդյունաբերության և զվարճանքի այլ ոլորտների վրա: Կարևորության հիմնավորում:
  Ադամյանի հայտնագործությունը մեծ ազդեցություն ունեցավ 20-րդ դարի մեդիայի և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների վրա՝ դառնալով կարևոր քայլ հեռուստատեսության զարգացման գործում:

5. Էմիլ Արտին և նրա ներդրումը մաթեմատիկայի մեջ

Փաստեր:

• Էմիլ Արտինը համարվում է 20-րդ դարի ամենաազդեցիկ մաթեմատիկոսներից մեկը, ով զգալի ներդրում ունեցավ հանրահաշվի և թվերի տեսության ոլորտում:
• Նա հայտնի է Արտինի L-ֆունկցիայի և Արտինի փոխադարձության օրենքի հայտնագործություններով, որոնք մեծապես ազդեցին մաթեմատիկայի հետագա զարգացման վրա:
• Արտինի աշխատանքները խորը ազդեցություն ունեցան մաթեմատիկայի ֆունդամենտալ հետազոտությունների և կիրառական գիտությունների վրա:
• Արտինը դասավանդել է ԱՄՆ-ի և Գերմանիայի խոշոր համալսարաններում, և նրա տեսական աշխատանքները լայն ճանաչում գտան ամբողջ աշխարհում: Կարևորության հիմնավորում:
  Էմիլ Արտինի հայտնագործությունները լայն տարածում գտան մաթեմատիկայի տեսական հետազոտություններում՝ դարձնելով նրան գիտական մեծության և միջազգային ճանաչման արժանացած գիտնական:

Պատմություն սարքել այս բարերով։ Նվաճել, ապստանդել, թագավոր, ստրուկ, տեգ, նետու, օրենք, ժողովուրդ, տառազ, տագուի, ձիեր, մարտաքարք, ամրոց։

Հեռավոր մի ժամանակ, երբ լեռները վկաներ էին արիության, ապրում էր մի հզոր թագավոր։ Նա, լինելով ժամանակին ստրուկ, ապստամբեց ու նվաճեց մեծ տարածքներ։ Իր ձեռքին բռնած տեգը, իսկ կողքին՝ նետուներով զինված զինվորները, նա քայլ առ քայլ կառուցում էր իր թագավորությունը։

Ժողովուրդը, հպարտ իր առաջնորդով, հավատարիմ էր իր օրենքներին։ Ամեն մարտի գնալիս՝ զինվորները հագնում էին տառազը՝ կրելով իրենց նախնիների նշանները։ Տագուի ձիերի վրայից նրանք պաշարում էին մարտաքարքներով պաշտպանված ամրոցները, տապալելով թշնամիներին ու ամրացնելով իրենց հաղթանակները։