Բնակչության կազմը երկրի կարևոր բնութագրիչներից է։ Այն բնութագրվում է ըստ ազգային, սեռային, տարիքային, սոցիալական, կրոնական և բնակավայրի տեսակների։

Հայաստանի Հանրապետությունը ազգային կազմով համարվում է առավել միատարր երկիր։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով հայերը կազմում են բնակչության 98,1%-ը։

Թվաքանակով երկրորդ ազգը եզդիներն են (մոտ 35,3 հազար), որոնք հիմնականում բնակվում են Արագածոտնի և Արմավիրի մարզերում։ Երրորդը ռուսներն են (մոտ 11,9 հազար), որոնք ապրում են հիմնականում քաղաքներում։

ՀՀ-ում ապրում են նաև ասորիներ, քրդեր, ուկրաինացիներ, վրացիներ և հույներ, որոնց թիվը 3000-ից պակաս է։

ՀՀ Սահմանադրության համաձայն՝ բոլոր քաղաքացիները ունեն հավասար իրավունքներ և պարտականություններ՝ անկախ ազգությունից։

1․ Թվա՛րեք բնակչության կազմի տեսակները։
Ազգային, սեռային, տարիքային, սոցիալական, կրոնական և ըստ բնակավայրերի։

2․ Ի՞նչ է ազգային կազմը, և ի՞նչ է միատար ազգային կազմը։
Ազգային կազմը ցույց է տալիս, թե որ ազգերից է կազմված երկրում ապրող բնակչությունը։
Միատար ազգային կազմ նշանակում է, որ բնակչության մեծ մասը մեկ ազգի ներկայացուցիչ է (օր․՝ ՀՀ-ում՝ հայերը)։

3․ Ի՞նչ ազգային փոքրամասնություններ կան Հայաստանում, և որտե՞ղ են ապրում։
Հայաստանում կան եզդիներ (Արագածոտին, Արմավիր), ռուսներ (քաղաքներ՝ Երևան, Գյումրի, Վանաձոր), ասորիներ (Վերին Դվին, Դիմիտրով), քրդեր, ուկրաինացիներ, վրացիներ, հույներ (Ալավերդի, Ախթալա, Շամլուղ)։

4․ Ինչպիսի՞ն է ՀՀ բնակչության սեռային կազմը ըստ տարիքի։
Երիտասարդ տարիքներում տղաները մի փոքր շատ են, իսկ տարեց տարիքներում կանայք են ավելի շատ։ Տարիքի հետ կանանց բաժինը մեծանում է։

5․ ՀՀ բնակչության կազմում ինչպիսի՞ տարիքային խմբեր են առանձնացվում։
Երեխաներ (0–14 տ.), աշխատունակ տարիքային խումբ (15–64 տ.), տարեցներ (65 և բարձր)։

6․ Բնակչության կազմը ըստ բնակավայրերի քանի՞ տիպ է։
Երկու տիպ՝ քաղաքային և գյուղական։

7․ Ինչպիսի՞ն է ՀՀ-ում ուրբանիզացման մակարդակը։
ՀՀ-ում ուրբանիզացման մակարդակը բարձր է․ բնակչության մեծ մասը ապրում է քաղաքներում։

8․ Ինչ է աշխատանքային ռեսուրսը։
Աշխատանքային ռեսուրսը աշխատունակ տարիքի և աշխատելու ունակ բնակչությունն է։

9․ Այս ռեսուրսի քանակը ինչո՞վ է պայմանավորված։
Պայմանավորված է բնակչության ընդհանուր թվով, տարիքային կազմով, ծնելիությամբ, մահացությամբ և արտագաղթով։

10․ Ինչ են նշանակում աշխատանքային ռեսուրսների քանակական և որակական ցուցանիշները։
Քանակական ցուցանիշը ցույց է տալիս աշխատողների թիվը,
որակական ցուցանիշը՝ նրանց կրթությունը, մասնագիտական պատրաստվածությունը և առողջական վիճակը։

ՀՀ-ում հրաբխային լեռնավահանների և սարավանդների մարզը զբաղեցնում է Հայկական հրաբխային բարձրավանդակի կենտրոնական մասի արևելյան հատվածը: Այստեղ նշանավոր են Ջավախքի, Արագածի, Գեղամա, Վարդենիսի հրաբխային լեռները, Սյունիքի հրաբխային բարձրավանդակը և դրանց մերձակա լավային սարավանդները:
Մակերևույթում արտահայտիչ են նեոգենի և չորրորդական երկրաբա նական ժամանակաշրջանների հրաբխային հոսուն լավաները: Դրանք, ծածկելով ծալքաբեկորավոր անհարթ մակերևույթը, առաջացրել են ըն դարձակ, հարթ ռելիեֆով սարավանդներ: Տարածված են նաև կոնաձև հրաբխային զանգվածներ՝ երբեմն լավ արտահայտված խառնարաննե րով։ Ծալքաբեկորավոր լեռների համեմատ հրաբխային մարզի մակերևույթը քիչ է մասնատված, լեռնալանջերի թեքությունները փոքր են: Հրաբխա յին լեռնավահաններն ու սարավանդները հիմնականում անտառազուրկ են տիրապետում են տափաստանային, մերձալպյան ու ալպյան լանդ-շաֆտները:
ՀՀ ծայր հյուսիսարևմտյան մասում են գտնվում Ջավախքի և Եղնախա ղի լեռները, Աշոցքի սարահարթը։ Ջավախքի լեռների միայն հարավային մասն է գտնվում մեր հանրապետության սահմաններում: Այստեղ լեռների վրա առանձնանում են հրաբխային կոներ՝ ժայռոտ գագաթներով: Դեպի հարավ լեռները աստիճանաբար ձուլվում են ճահճապատ Լոռու գոգավո-րությանը։ Հայաստանի և Թուրքիայի պետական սահմանի ուղղությամբ ձգվում են Եղնախաղի լեռները՝ Մեծ Եղնախաղ գագաթով (3042 մ):

քառագագաթ Արագած լեռնազանգվածը

Աշոցքի սարահարթը տարածվում է Ջավախքի և Եղնախաղի լեռների միջև: Այստեղով է ձգվում Ախուրյանի հովիտը: Սարահարթի արևմտյան մասում Ախուրյանի հունի լավային արգելափակման հետևանքով գոյացել է Արփի լիճը:
Արագած լեռնազանգվածը լավաներով ծածկված երկրակեղևի գմբե թաձև բարձրացում է, որի վրա ավելի ուշ ձևավորվել է հրաբխային կո նը: Հնագույն սառցապատումների հետևանքով հրաբխի մոտ 400 մ խո-րությամբ խառնարանը վերածվել է ժայռային չորս գագաթներով եզեր-ված սառցադաշտային վիթխարի կրկեսի: Արագածը հանրապետության ամենաբարձր լեռն է (4090 մ): Այն ճառագայթաձև մասնատված է խոր հովիտներով (Գեղարոտ, Ամբերդ, Մանթաշ), որոնց առանձին մասերում պահպանվել են հնագույն սառցապատման մորենային նստվածքները: Հրաբխային լավաները, սփռվելով լեռան շուրջը, առաջացրել են լավային սարավանդներ, որտեղ նստվածքների տակից հաճախակի մերկանում են տուֆի և պեմզայի հզոր ապարաշերտերը:
Սևանա լճի արևմտյան ափին, միջօրեականի ուղղությամբ, ձգվում է ԳԵ-ղամա լեռները։ Նրա ջրբաժանային գոտին լավաներով ծածկված սարա-վանդ է, որտեղ պահպանվել են հնագույն սառցապատման հետքերը: Այստեղ շատ են քարացրոնները: Լեռների առանցքային մասում բարձրանում են 200-500 մ հարաբերական բարձրությամբ հրաբխային կոներ: Դրանցից լավ արտահայտված խառնարան ունի ամենաբարձր գագաթը՝ Աժդահակը (3597 մ), որտեղ գոյացել է լիճ:
Վարդենիսի լեռները եզերում են Սևանա լիճը հարավից: Լեռների հյու սիսային լանջերը երկար են և փոքրաթեք, մեղմ աստիճաններով իջնում են դեպի Սևանա լիճ։ Հարավային լանջերը կարճ են և խիստ մասնատված էրոզիոն հովիտներով:
Սյունիքի հրաբխային բարձրավանդակի ընդհանուր բազալտային հիմ-քի վրա բարձրանում են Ծղուկ (3581 մ), Մեծ Իշխանասար (3549 մ) հրաբխային գագաթները: Բարձրավանդակի մակերևույթն ամենուր ծածկված է երիտասարդ լավաներով:
Լեռնավահանների հարևա նությամբ գոյացել են առան ձին հրաբխային լեռնազանգ-վածներ, որոնցից նշանավոր են Հատիսը, Արմաղանը և Արայի լեռը:
ՀՀ հրաբխային լեռնավա հանների և սարավանդների մարզում տարածված էրո-զիոն հովիտներից նշանա-վոր են Քասաղի, Հրազդանի, Ազատի, Արգիճիի և Արփայի վերին հոսանքի զառիթափ,

Աժդահակ լեռը

մինչև 100-200 մ խորության լանջերով կանիոնները:
Միջինարաքսյան գոգա-վորության մարզը, եզրա-վորված լինելով բարձրաբերձ լեռնազանգվածներով և ծալ-քաբեկորավոր լեռնաշղթանե րով, բաժանվում է երկու մասի՝ Արարատյան և Նախիջևանի գոգավորությունների: Արա-րատյան գոգավորությունն իր ավելի մեծ՝ ձախափնյա մասով գտնվում է Հայաստանի Հան-րապետության սահմաններում։ Գոգավորությունը սկսվում է Ախուրյան ու Արաքս գետերի միախառնումից հետո և տարածվում մինչև Նախիջևանի գոգավորությունը: Այդ երկու գոգավորությունների միջև սահման է ծառա-յում «Գայլի դրունքը» (դարպաս, դռներ): Արարատյան գոգավորության հատակին՝ ծովի մակարդակից 800-1100 մ բարձրության վրա տարածվում է լայնարձակ Արարատյան դաշտը:
Բացատրե՛ք՝ ինչու Արարատյան գոգավորության հատակային մասը կոչվում է ոչ թե դաշտավայր, այլ դաշտ։
Դաշտի երկրաբանական հիմքը ծածկված է երիտասարդ լճագետա յին նստվածքներով: Արաքսի առափնյա հատվածում տարածվում է դաշտի ամենացածրադիր, տափարակ հարթությունը, որը Արաքսի վարարումների ժամանակ երբեմն ողողվում է գետի ջրերով և ծածկվում առատ տիղմով: Այստեղ պահպանվել են Արաքսի հին հունի մնացուկները: Դաշտի ամե-նայուրացված մասը մեղմաթեք հարթություն է։ Տեղ-տեղ աչքի են ընկնում 100-120 մ հարաբերական՝ բարձրության բլուրները, որոնցից նշանավոր է Խոր Վիրապի բլուրը՝ իր ձեռակերտ վանքային համալիրով։
Արարատյան դաշտը դեպի հյուսիս ձուլվում է Կարմրաշենի, Շամիրա-մի, Եղվարդի և Կոտայքի լավային սարավանդներին:
Հարցեր և առաջադրանքներ

Արայի Լեռը

1.Ինչպիսի՞ ռելիեֆի ձևեր են տարածված հրաբխային լեռնավահանների և սարավանդների մարզում:

լեռնավահաններ, լավային սարավանդներ, հրաբխային կոներ, խառնարաններ, լեռնաշղթաներ, գոգավորություններ, փոքրաթիվ կանիոններ։

2.Ուրվագծային քարտեզի վրա նշեք մարզի հրաբխային խոշոր լեռնա-վահաններն ու սարավանդները:

Ջավախք, Արագած, Գեղամա, Վարդենիս, Սյունիքի բարձրավանդակ, Աշոցքի սարահարթ։

3.Ուշադիր զննեք ՀՀ ֆիզիկական քարտեզը: Ինչո՞ւ ծալքաբեկորավոր շրջաններում մակերևույթն ավելի ուժեղ է մասնատված, քան հրաբխայինում:

Ծալքաբեկորավորներում մակերևույթն ավելի կտրուկ է, խոր հովիտներով։

4.Ի՞նչ գործոններ են ազդել Արարատյան դաշտի մակերևույթի ձևավորման վրա:

Արաքսի ու Ախուրյանի հեղեղներ, լճագիտական նստվածքներ, լավային սարավանդներ։

Ջրային ցանցը ներառում է գետեր, լճեր և ջրամբարներ։ Նրա խտությունը կախված է կլիմայից, ռելիեֆից և երկրաբանական կառուցվածքից։ Հայաստանում ջրային ցանցը անհավասար է․ ամենախիտը Կուրի ավազանում և Սյունիքում է

Հայաստանի ջրային պաշարները կազմում են մոտ 8.5 մլրդ մ³, որոնց մեծ մասը գալիս է տեղումներից։ Գետերը պատկանում են Կուրի և Արաքսի ավազաններին։ Արաքսի ավազանը զբաղեցնում է երկրի 76%-ը, իսկ Կուրինը՝ 24%։

Գետերը հիմնականում լեռնային են, հոսում են արագ և ունեն ջրվեժներ (Շաքի, Ջերմուկ, Թռչկան)։ Ամենախոշոր գետերն են՝ Արաքսը, Ախուրյանը, Հրազդանը, Արփան, Որոտանը և Դեբեդը։ Գետերի ջրերը օգտագործվում են ոռոգման, էներգետիկայի և ջրամատակարարման համար։

Ոսկի-Դեղին

Պղինձ-Կարմիր

Մոլիբդեն-Մանուշականակագույն

Երկաթ-Կանաչ

Տուֆ-Նարեջագույն

Հանքային ջրեր-Կապույտ

Հայաստանի ջրագրական ցանցը ներառում է գետեր, լճեր, ջրամբարներ և ստորերկրյա ջրեր։ Ցանցի խտությունը կախված է կլիմայից, ռելիեֆից և երկրաբանական կառուցվածքից։

Ամենախիտ ցանցը Կուրի և Սյունիքի լեռնային շրջաններում է՝ խոնավ կլիմայի պայմաններում, իսկ Արարատյան դաշտում այն նոսր է՝ հողի ճեղքոտվածության և գոլորշացման պատճառով։

Գետերը հիմնականում սնվում են ձնհալքից, անձրևներից և ստորերկրյա ջրերից։ Դրանք ունեն հոսքի անընդհատ փոփոխվող ռեժիմ՝ գարնանը առավել հորդ, ամռանը և ձմռանը՝ թույլ։

Հայաստանում գետերը լեռնային են, արագահոս, հաճախ անցնում են կիրճերով՝ ձևավորելով ջրվեժներ։ Հայտնի են Ջերմուկի, Շաքիի և Թռչկան ջրվեժները։

Հայաստանի գետերը պատկանում են Կուրի (24%) և Արաքսի (76%) ավազաններին։ Ամենաերկարն Արաքսն է՝ բազմաթիվ վտակներով՝ Ախուրյան, Մեծամոր, Հրազդան, Արփա, Որոտան, Ազատ և այլք։

Գետերը էներգետիկ և ոռոգման մեծ նշանակություն ունեն։ Ամենաշատ ջուրը տալիս են Արաքսի և Դեբեդի ավազանները։

Ամփոփում
Իտալիա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/05/22/%d5%ab%d5%bf%d5%a1%d5%ac%d5%ab%d5%a1/

Գերմանիա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2024/09/26/%d5%a3%d5%a5%d6%80%d5%b4%d5%a1%d5%b6%d5%ab%d5%a1%d6%89-%d5%a1%d5%b7%d5%ad%d5%a1%d6%80%d5%b0%d5%a1%d5%a3%d6%80%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/

Արևելյան Եվրոպա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/05/22/%d5%a1%d6%80%d6%87%d5%a5%d5%ac%d5%b5%d5%a1%d5%b6-%d5%a5%d5%be%d6%80%d5%b8%d5%ba%d5%a1/

Ռուսաստան-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2024/11/12/%d5%bc%d5%a4-%d5%b6-%d5%a8%d5%b6%d5%a4%d5%b0%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d6%80-%d5%a2%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%a1%d5%a3%d5%ab%d6%80%d5%a8-%d6%87-%d5%a2%d5%b6%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6-%d5%ba%d5%a1%d5%b5/

Վրաստան-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/05/22/%d5%be%d6%80%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/

Հարավարևմտյան Ասիա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/05/22/%d5%b0%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%be%d5%a1%d6%80%d6%87%d5%b4%d5%bf%d5%b5%d5%a1%d5%b6-%d5%a1%d5%bd%d5%ab%d5%a1/

Ադրբեջան-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/02/04/%d5%a1%d5%a4%d6%80%d5%a2%d5%a5%d5%bb%d5%a1%d5%b6/

Թուրքիա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/02/11/%d5%a9%d5%b8%d6%82%d6%80%d6%84%d5%ab%d5%a1/

Իրան-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/02/18/%d5%ab%d6%80%d5%a1%d5%b6/

Հնդկաստան- https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/03/08/%d5%b0%d5%b6%d5%a4%d5%af%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/

Չինաստան-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/03/18/%d5%b9%d5%ab%d5%b6%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/

Ճապոնիա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/04/20/%d5%b3%d5%a1%d5%ba%d5%b8%d5%b6%d5%ab%d5%a1/

Կանադա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/2025/04/28/%d5%af%d5%a1%d5%b6%d5%a1%d5%a4%d5%a1/

Բրազիլիա-https://aleqsmeliqyan.school.blog/category/25%a1%d5%b7%d5%ad%d5%a1%d6%80%d5%b0%d5%a1%d5%a3%d6%80%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/page/%d/#:~:text=CATEGORY%3A%20%D4%B1%D5%87%D4%BD%D4%B1%D5%90%D5%80%D4%B1%D4%B3%D5%90%D5%88%D5%92%D4%B9%D5%85%D5%88%D5%92%D5%86-,%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1,-ON%2015%20%D5%84%D4%B1%D5%85%D4%BB%D5%8D%D4%BB

Հարավարևմտյան Ասիա, Արևմտյան Ասիա կամ Առաջավոր Ասիա տարածաշրջան Եվրասիա մայրցամաքում։ Այն մարդկության պատմության հնագույն բնօրրաններից է և մի շարք ժողովուրդների պատմական հայրենիքը։ Հայտնի է նաև որպես՝ Մերձավոր Արևելք։ Գտնվում է Միջերկրական, Արաբական, Կարմիր, Սև և Կասպից ծովերի, Ադենի, Օմանի, և Պարսից ծոցերի միջև։ Տարածքը զբաղեցնում է շուրջ 7 միլիոն կմ², որտեղ ապրում է 427 մլն 316 հզ 135 մարդ։ Հարավարևմտյան Ասիայում ուրբանիզացման մակարդակն ավելի բարձր է քան, օրինակ՝ Հարավային ու Հարավարևելյան Ասիայում։ Սոցիալ-տնտեսական զարգացման բարձր մակարդակով առանձնանում է Իսրայելը։ Այստեղ տարածված են ավազային ընդարձակ անապատները, կիսաանապատներն ու օազիսները, իսկ դրանց հարևանությամբ՝ ձյունապատ լեռնագագաթները, կանաչապատ գետահովիտներն ու ծովափերը։

Արևելյան Եվրոպան, բառի նեղ իմաստով, աշխարհագրորեն կենտրոնական և հյուսիսարևելյան Եվրոպան է, որը հիմնականում բնակեցված է սլավոնական ժողովուրդներով, որը կազմում է Եվրասիայի այս թերակղզու տարածքի ⅔-ը։

Վրաստանը պետություն է, որը գտնվում է Անդրկովկասի արևմտյան մասում՝ Սև ծովի արևելյան ափին։ Պատկանում է Արևելյան Եվրոպային և Արևմտյան Ասիային; հաճախ համարվում է Եվրոպայի և Ասիայի խաչմերուկում գտնվող երկիր: Պատմական, մշակութային և աշխարհաքաղաքական առումով այն համարվում է Եվրոպայի մաս: Վիքիպեդիա

Մայրաքաղաքը՝ Թբիլիսի
Նախագահ՝ Միխայիլ Գուրամովիչ Կավելաշվիլի
Պաշտոնական լեզուն՝ վրացերեն
Մայրցամաքը՝ Եվրոպա, Ասիա
Բնակչություն՝ 3,715 միլիոն (2023) Համաշխարհային բանկ
Տարածք՝ 69700 կմ²

Իտալիան միջերկրածովյան երկիր է հարավային Եվրոպայում, երկար ափով, որը հսկայական ազդեցություն է ունեցել արևմտյան մշակույթի և խոհանոցի վրա: Երկրի մայրաքաղաք Հռոմում են գտնվում Վատիկանը, ինչպես նաև աշխարհահռչակ թանգարաններն ու հնագույն ավերակները: Իտալիայի այլ խոշոր քաղաքներից են Ֆլորենցիան, որտեղ կարող եք տեսնել Վերածննդի դարաշրջանի գլուխգործոցներ, ինչպիսիք են Միքելանջելոյի Դավիթը և Բրունելեսկիի Դուոմոն, Վենետիկի ջրանցքային քաղաքը և Միլանի նորաձևության մայրաքաղաքը:

Մայրաքաղաքը՝ Հռոմ
Նախագահ՝ Սերջիո Մատարելլա
Վարչապետ՝ Ջորջ Մելոնի
Նահանգներ՝ Հարավային Տիրոլ, Հռոմ, Միլան, Նեապոլ, Թուրին
Կառավարություն՝ ունիտար խորհրդարանական հանրապետություն
Բնակչություն՝ 58,99 միլիոն (2023) Համաշխարհային բանկ
Մակերես՝ 302,073 կմ²