Վահրամ Գայֆեճյանը ծնվել է 1879 թ. ապրիլի 14-ին Ախալցխայում։ Վաղ տարիներից հետաքրքրվել է նկարչությամբ, սովորել Մոսկվայում, սակայն կյանքի կարևոր մասը կապված է Հայաստանի հետ։ 1924-ից մինչև 1960-ը նա ապրել և ստեղծագործել է Երևանում, ուսուցանել երիտասարդ նկարիչների և զարգացրել հայ կերպարվեստը։ Նա մահացել է 1960 թ. նոյեմբերի 30-ին Երևանում։ Գայֆեճյանը թողել է հարուստ ժառանգություն՝ բնանկարներ, քաղաքային տեսարաններ, դիմանկարներ և նատյուրմորտներ, որոնց մեծ մասը պահվում է Հայաստանի Ազգային պատկերասրահում։

Վահրամ Գայֆեճյանի աշխատանքները,

«Արևելյան հեքիաթ» (1907), «Սրճարան» (1914), «Եղրևանի» (1917), «Ինքնանկար» (1921), «Փողոցը գիշերով» (1929), «Երևանյան տեսարան» (1944), «Ախթալա» (1957)։

Բացատրել բառերը

1․Պանիսլամիզ, պանթուրքիզմ

Պանիսլամիզմը բոլոր մահմեդականների միավորումն է մեկ իշխանության տակ։

Պանթուրքիզմը՝ բոլոր թուրք ժողովուրդների միավորումը՝ թուրքական գերիշխանությամբ։

2․ Հայության բնաջնջման համիդյան ծրագիրը, համիդյան ջարդերի հետևանքները; Միջազգային արձագանք

Սուլթան Աբդուլ Համիդ II–ի քաղաքականությունն էր հայերին ճնշելու և բնաջնջելու համար։ Արդյունքում զոհվեցին հարյուր հազարավոր մարդիկ և ավերվեցին գյուղեր ու քաղաքներ։ Եվրոպան դատապարտեց, բայց չմիջամտեց։

3․ Համեմատել Հայաստանը Ռուսական և Օսմանյան կայսրությունների տրապետության տակ 20րդ դարի սկզբին

Ռուսական Հայաստանում հայերը ունեին կրթություն ու մշակութային ազատություն։ Օսմանյան Հայաստանում նրանք ենթարկվում էին բռնությունների և անիրավության։ Ռուսական վարչակարգը համեմատաբար ավելի անվտանգ էր։

4․ Ինչ է հայկական հարցը, հայկական հարցի վերաբացումը 1912 – 1914թթ

Հայկական հարցը վերաբերում էր հայերի իրավունքների ու անվտանգության խնդրին Օսմանյան կայսրությունում։ 1912–14թթ. այն վերաբացվեց եվրոպական միջամտությամբ։ Սակայն բարենորոգումները չիրականացվեցին։

5․Առաջին համաշխարհային պատերազմը և հայոց ցեղասպանությունը, հետևանքները և դատապարտումը

Պատերազմի ընթացքում Օսմանյան իշխանությունները կազմակերպեցին հայերի ցեղասպանությունը։ Զոհվեցին մոտ 1,5 մլն մարդ և կործանվեց պատմական հայրենիքը։ Ցեղասպանությունը միջազգայինորեն դատապարտվում է։

6․Բրեստ-Լիտովսկիի պայմանագիրը

1918թ. Ռուսաստանը դուրս եկավ պատերազմից և զիջեց հայկական տարածքները Կենտրոնական տերություններին։

7․ Բաթումի խորհրդաժողովը

1918թ. Թուրքիան և հայերը բանակցեցին Բաթումում։ Հայաստանին պարտադրվեցին ծանր ու սահմանափակող պայմաններ։

8․ Մայիսյան հերոսամարտերը, Հայաստանի հանրապետության հռչակումը Բաթումիի պայմանագիրը

Մայիսյան մարտերը կանգնեցրին թուրքական առաջխաղացումը։ Հայաստանի Հանրապետությունը հռչակվեց 1918թ.։ Բաթումի պայմանագիրը սահմանափակեց նրա տարածքը։

9․ Հայկական հարցը Փարիզի խաղաղության խորհրդաժողովում

Հայաստանը ներկայացրեց իրավունքներն ու պահանջները Փարիզում։ Մեծ տերությունները խոստումներ տվեցին։ Բայց դրանք ամբողջությամբ չիրականացվեցին։

10․ Հայաստանը խորհրդային Ռուսաստանի և Մուստաֆա Քեմալի կառավարությունների թիրախում․՝ ՀՀ անկումը

Հայաստանը ճնշվեց բոլշևիկներից և քեմալական Թուրքիայից։ Երկիրը ռազմական ու քաղաքականորեն թուլացավ։ 1920թ. Հանրապետությունը անկում ապրեց։

11․ Հայասանի հարաբերությունները հարևան պետությունների հետ 20 րդ դարի սկիզբ

Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները թշնամական էին։ Վրաստանի հետ հիմնականում դիվանագիտական։ Իրանի հետ հարաբերություններն հարաբերականորեն խաղաղ էին։

Առաջադրանք 1

Մշակույթը 20-րդ դարի առաջին քսանամյակում

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր

Հովհ. Թումանյան — ժողովրդական բանաստեղծ, ազգային միասնության և բարոյական արժեքների քարոզիչ; հիմնեց «Վերնատուն» գրական ակումբը։

Վերնատուն — Թումանյանի տան հանդիպումների գրական սրահ/խմբակ թիֆլիսյան գրական միջավայրի կենտրոն)։

Ընկեր Բ. Փանջունի — Երվանդ Օտյանի սատիրական կերպարը/գիրքը (բեմադրություններ ու քննադատություններ՝ քաղաքականության մասին)։

Դ. Վարուժան — դարավերջի/դարասկզբի հայ բանաստեղծ, ուժեղ լիրիկա ու ազգագրական տոն։

Ե. Չարենց — նորի էպիկական ու խորհրդանշական գոհար, հեղափոխության և հայրենասիրության ուժեղ թեմաներ (օրինակ՝ «Կարմիր նժույգներ», «Վահագն»):

Վ. Տերյան — խոր սենթիմենտալ, ռոմանտիկ տոն, ազդեցություն Չարենցի վրա։

Մշակութային քաղաքականություն — պետական, գաղափարական ծրագրեր գրողներին, դպրոցներին և թանգարաններին ուղղորդելու համար։

Պետական լեզու — հայերազգի պետությունում հայերենը մոտիվացող, միացնող գերատեսչական գործոն։

Ազգային թանգարան — ազգի հիշողությունն ու մշակութային ժառանգությունը պահող ինստիտուտ։

Կոստանդնու պոլիս — պատմական մեծ քաղաք (Ստամբուլ), հայ ազգային կյանքի կենտրոններից մեկը՝ մինչև 20-րդ դ. սկիզբ։

Կարս — ռազմավարական ու քաղաքականորեն առանցքային շրջան՝ 20-րդ դարի սկզբի հայկական-թուրքական հակամարտությունների համատեքստում։

ֆուտուրիզմ — Արվեստի ուղղություն՝ արագ շարժում, ապագայի ու տեխնիկականի պաշտամունք, որ ազդեցություն ունեցավ նաև հայկական ավանգարդում։

ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ

ա. Նկարագրի՛ր։ Հեղափոխության համատեքստում ներկայացրո՛ւ Եղիշե Չարենցի «Կարմիր նժույգներ» (1917) բանաստեղծության առաջին քառատողը։ Ի՞նչ ես հասկանում այդ խորհրդանիշներից։

Չարենց — «Կարմիր նժույգներ» առաջին քառատողը

«Կարմիր նժույգները թռչում են սրընթաց, / Կարմիր նժույգները՝ բաշերը փրփուր…»

Այս խորհրդանիշները՝ կարմիր նժույգներ, հուր, դողացող պայտեր ցույց են տալիս հեղափոխական հուժկու ուժն՝ երկիրը այրող, արագ ու բռնի փոփոխությունը։ Կարմիրը կարող է լինել և կրակ ու հուռ, և արյուն — ոգևորություն ու աղետ միաժամանակ։

գ. Վերլուծի՛ր։ Փորձի՛ր ինքնուրույն վերլուծել և մատնանշել «Վահագն» պոեմի պատմական ասելիքը։

Չարենցը այստեղ նայել է դիցաբանական պատերազմի-փրկչի պատկերին ու ցույց է տալիս՝ երբ ազգը սարսափում ու ջախջախվում է (ղեռնի, պատերազմի ընթացքում), նույնիսկ ընկալված «պայքարի աստվածը» անզոր կամ խեղված է։ Պոեմը քննադատում է հերոս-միթոսի մոլրուը և արտահայտում է հիասթափություն՝ իրական քաղաքական/հայրենական աղետների ֆոնին։

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ
ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ

1. Համադրի՛ր գրականության մեջ հեղափոխության արտացոլումը և պատմությունից ձեռք բերած գիտելիքներդ:

Պատմությունը տալիս է իրադարձությունների թվերն, պատճառ-արդյունքները և համակարգային պատկերը։ Երկուսն էլ անհրաժեշտ են՝ մեկը մարդկային ընկալումը, մյուսը՝ փաստերը։

Գրականությունը ցույց է տալիս զգացմունքները, խորհրդանիշները, հույսն ու հիասթափությունը (մակրանյութ՝ պատկերներ, մետաֆորներ).

2. Գնահատի՛ր։ Ի՞նչ դեր ունեցավ Հովհաննես Թումանյանը ազգամիջյան կռիվները դադարեցնելու գործում։

Թումանյանը որպես հեղինակություն և դաստիարակող ձայն նպաստեց համաշխարային համերաշխության և բարոյականության քարոզին՝ իր ստեղծագործություններով և «Վերնատուն» խմբակով։ Նրա հեղինակությունը օգնեց մշակութային հարթակում միավորել տարբեր խմբեր և մեղմել հակակրանքները։

Նոյեմբերի 28-դեկտեմբերի 3-ը, առաջադրանք 9-րդ դաս.

Պատմական Էսսե

Նոյեմբերի 17-25-ը, առաջադրանք, 9-րդ դաս.

Պատմություն Զանգեզուրի պատմությունը 18-րդ դարում Գարեգին Նժդեհի գործունեությունը Զանգեզուրում

Նոյեմբերի 3-10-ը, առաջադրանք, 9-րդ դաս.

Առաջադրանք 1

Գլուխ 2.8-Հայաստանի հարաբերությունները հարևան պետությունների հետ/ էջ 59-63, պատմել/

Գրավոր պատասխանել հարցերին

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր

Առաջին աշխարհամարտ – 1914–1918 թթ. համաշխարհային պատերազմ, որի հետևանքով ձևավորվեց Առաջին Հանրապետության նոր աշխարհաքաղաքական իրավիճակ և սահմաններ:

«Չեզոք գոտի» – տարածք, որտեղ կողմերը չեն իրականացրել ռազմական գործողություններ՝ ռազմական բախումները կրճատելու նպատակով:

Կովկասյան թաթարներ – Կովկասում բնակվող թաթար (այժմ ադրբեջանցի) ժողովուրդ, մասնակցել է հայ-ադրբեջանական բախումներին:

Ս. Շահումյան – Կովկասյան տարածաշրջանի քաղաքական գործիչ, ակտիվ մասնակցել է մարտերին և հայ-թուրքական կոնֆլիկտների համակարգմանը:

Հ. Բագրատունի – Հայ զորավար, մասնակցել է ազգային ազատագրական շարժումներին:

Սեբաստացի Մուրադ – Հայ ազգային գործիչ, մասնակցել է ռազմական և քաղաքական պայքարին:

Խ. Բեկ-Սուլթանով – թուրքական կամ ադրբեջանական զորքերի հրամանատար, պատերազմի գլխավոր դեմքերից մեկը:

Ա. Շահմազան – Հայ կամավորական, մասնակցել է Ղարաբաղի և Զանգեզուրի պաշտպանությանը:

Դրո (Դ. Կանայան) – Հայ ազգային հերոս, մասնակցել է Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Հայաստանի այլ ռազմավարական շրջանների պաշտպանությանը:

Գ. Նժդեհ – Հայ ռազմիկ և քաղաքական գործիչ, ղեկավարել է ռազմական պայքարը և ազգային գաղափարախոսությունը:

Պ. Տեր-Դավթյան – Հայ քաղաքական գործիչ, ներգրավված արտաքին ու ներքին քաղաքականության կազմակերպման մեջ:

ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Բնութագրի՛ր ՀՀ հարաբերությունները հարևան Իրանի, Վրաստանի և
Ադրբեջանի հետ: Ներկայացրո՛ւ հայերի պայքարը Ղարաբաղում և Զանգեզուրում:

ՀՀ հարաբերությունները հարևանների հետ՝ Իրան, Վրաստան, Ադրբեջան, խիստ լարված էին՝ սահմանի, համայնքային ու բնակչության բաժանման հարցերով: Ղարաբաղում և Զանգեզուրում հայերը պայքարեցին տեղական ինքնապաշտպանության համար:

բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ արմատներ ունեին հայ-վրացական և հայ-ադրբեջանական վեճերը:

Հայ-վրացական և հայ-ադրբեջանական վեճերը պատմական, բնակչական և տնտեսական արմատներ ունեին. նախկին թյուրք-պարսկական պատերազմների և տարբեր շրջաններում բնակչության խառնվածության հետևանքով առաջացած հակասություններ:

գ. Վերլուծի՛ր։ Հնարավո՞ր էր արդյոք խուսափել
Վրաստանի ու Ադրբեջանի հետ բախում­ներից և ի՞նչ գնով

Խուսափել բախումներից դժվար էր, քանի որ տարածքային, ազգային և ռազմական շահերը բախվում էին՝ ի վնաս այնպիսի փոխզիջումների, որոնք կարող էին ապահովել խաղաղություն:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ
ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Ի՞նչ ազդեցություն ունեցան այս
փուլի հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները բոլշևիկյան իշխանության և դրան հաջորդող տարիներին: Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ Բաքվի պայքարը Հայաստանի Հանրապետության համար:

Հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները ազդեցին բոլշևիկյան իշխանության ձևավորմանը և հետագա տարիների բախումներին. Բաքվի պայքարը կարևոր էր, քանի որ դա վերահսկողության ու անվտանգության առումով նշանակություն ուներ:

2. Ընդհանրացրո՛ւ։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված Մեծ Բրիտանիայի տարբերակված մոտեցումը Ղարաբաղի և Նախիջևանի հարցերում: Ի՞նչ ազդեցություն ունեցավ Ադրբեջանում բոլշևիկ­յան իշխանության հաստատումը տարածքային
խնդիրների վրա:

Մեծ Բրիտանիայի մոտեցումը տարբերակված էր Ղարաբաղի և Նախիջևանի հարցերում՝ ռազմավարական և դիվանագիտական հետաքրքրությունների պատճառով; բոլշևիկների հաստատումը Ադրբեջանում վերաձևեց տարածքային խնդիրները:

3. Գնահատի՛ր։ Հիմնավորի՛ր, թե ինչու էին Հայաստանի տարածքային ակնկալիքները արդարացի. պատմություն, ժողովրդագրություն:

Հայաստանի տարածքային ակնկալիքները արդարացի էին պատմությամբ, ժողովրդագրությամբ և ազգային ինքնորոշմամբ հիմնավորված:

Առաջադրանք 2

Հայաստանը Խորհրդային Ռուսաստանի և Մուստաֆա Քեմալի կառավարությունների թիրախում. ՀՀ անկումը/ էջ 66-70 պատմել/

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր

Բ. Լեգրան – Անտանտի դիվանագետ, ներգրավված հայ-թուրքական բանակցություններում:

Պ. Մդիվանի – Արտաքին քաղաքական գործիչ, մասնակցել է բանակցությունների և Հայաստանի շահերի պաշտպանությանը:

Հ. Օհանջանյան – ՀՀ դիվանագետ, զբաղվել է արտաքին քաղաքականության ձևավորմամբ և միջազգային ճանաչման հարցերով:

Ռ. Տեր-Մինասյան – Հայ քաղաքական գործիչ, մասնակցել է արտաքին քաղաքական գործընթացներին:

Ս. Կասյան – Դիվանագետ, ներգրավված հայ-թուրքական և միջազգային հարաբերություններում:

Հայաստանի հեղափոխական կոմիտե – Բոլշևիկյան կառույց, որը ներգրավված էր Հայաստանի տարածքների քաղաքական վերահսկողության մեջ:

ՀՅԴ բյուրո – Հայ հեղափոխական դաշնակցության ղեկավար մարմին, համակարգում էր ռազմական ու քաղաքական գործողությունները:

Դրո (Դ. Կանայան) – Հայ ազգային հերոս, պաշտպանել է Հայաստանի սահմանները, մասնակից թուրք-հայկական պատերազմին:

Հ. Տերտերյան – Հայ ռազմական գործիչ, մասնակցել է ռազմավարական պաշտպանությանը և կազմակերպման գործընթացներին:

ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ

ա. Նկարագրի՛ր բոլշևիկների ու քեմալականների մերձեցման
գործընթացը: Ինչպե՞ս հասունացավ թուրք-հայկական պատերազմը և ինչպե՞ս ընթացան ռազմական գործողությունները:

Բոլշևիկների և քեմալականների մերձեցումը հանգեցրեց թուրք-հայկական պատերազմի. ռազմական գործողությունները ներառում էին մարտեր Նախիջևանում, Արևմտյան Հայաստանը, Արարատյան դաշտավայր:

բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ դիրքորոշում ունեին Անտանտի տերությունները պատերազմի ընթացքում, և արդյոք նրանցից
որևէ մեկն աջակցել է Հայաստանին: Ինչու՞ հայկական բանակը պարտություն կրեց և ովքե՞ր են պատասխանատու այդ
պարտության համար:

Անտանտի տերությունները չաջակցեցին Հայաստանին կոնկրետ ռազմական միջոցներով; հայկական բանակը պարտվեց ծանր ռազմական, կազմակերպչական ու դիվանագիտական խնդիրների պատճառով, պատասխանատու էր կառավարությունը, դիվանագետները և արտաքին դաշնակիցների բացակայությունը:

գ. Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ շահեր ու նպատակներ էին միավորում բոլշևիկներին ու քեմալականներին:

Բոլշևիկներն ու քեմալականները միավորվել էին տարածքային և ռազմավարական շահերով՝ Թուրքիային և Ռուսիային սահմանի վերահսկողություն ապահովելու նպատակով:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ
ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Ի՞նչ ազդեցություն ունեցավ բոլշևիկաքեմալական համագործակցությունը Հայաստանի անկման
ու Սևրի պայմանագրի չիրագործման վրա:

Բոլշևիկ-քեմալական համագործակցությունը հանգեցրեց Հայաստանի անկման և Սևրի պայմանագրի չիրագործմանը:

2. Գնահատի՛ր: Վերլուծի՛ր և գնահատակա՛ն
տուր, թե ինչ դեր խաղացին հայերի կրած
պարտությունը և Խորհրդային Ռուսաստանի երկդիմի դիվանագիտությունը Հայաստանի Հանրապետության անկման գործում:

Հայերի պարտությունը և Խորհրդային Ռուսաստանի երկդիմի դիվանագիտությունը ապահովեցին Հայաստանի անկախության կորուստը, դիվանագիտական անորոշությունը և տարածքային հանցանքների վերարտադրությունը:

Ներածություն
Րաֆֆի «Խենթը» ցույց է տալիս հայերի հերոսական դիմադրությունը 1877 թ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ, հատկապես Բայազետի պաշարման օրերին։ Պատմվածքը ընդգծում է թե երիտասարդների, թե զորավարների հերոսությունը՝ Վարդանը և գեներալ Տեր-Ղուկասովը։

Գլխավոր միտքը
Դրությունը ծանր էր, բայց հավատը, համախմբվածությունը և անձնազոհությունը թույլ տվեցին դիմադրել թշնամուն։

Փաստեր և վերլուծություն

Պաշարվածները սոված ու սպառված էին, բայց չէին հանձնվում.

Վարդանը քաջաբար վերցնում է նամակը՝ օգնություն խնդրելու Տեր-Ղուկասովին։

Տեր-Ղուկասովի ղեկավարությամբ ռուսական ջոկատը օգնության է հասնում։

Հավատն ու հույսը Աստծո վրա կարևոր դեր են խաղում դիմադրության պահերին։

Եզրափակում
«Խենթը» հիշեցնում է, որ հերոսությունը միայն զորավարների գործ չէ. այն նաև նրանցն է, ովքեր հավատով և քաջությամբ կանգնում են վտանգի առաջ՝ փրկելով ժողովրդին։

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ուրվագծի՛ր եկեղեցու գործունեությունը ՀՀ գոյության
շրջանում:

Եկեղեցին ՀՀ գոյության շրջանում կարևոր դեր ուներ՝ հոգևոր, կրթական ու մշակութային կյանքում, օգնում էր պահպանել ազգային ինքնությունը:

բ. Բացատրի՛ր։ Որպես առանձին կառույց՝ եկեղեցու և պետության միջև
ի՞նչ խնդիրներ էին առաջացել

Եկեղեցին և պետությունը առանձին կառույցներ էին, առաջանում էին խնդիրներ՝ իշխանության սահմանների, օրենքների և եկեղեցական իրավունքների համատեղելիության հարցերում:

գ. Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ քաղաքական, կրոնական և կրթամշակութային խնդիրների էր անդրադառնում դաշնագրի նախագիծը

Դաշնագրի նախագիծը անդրադառնում էր քաղաքական (իշխանության բաշխում), կրոնական (եկեղեցու դեր), կրթամշակութային (դպրոցների և կրթության կազմակերպում) հարցերին:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Գնահատի՛ր: Ի՞նչ դեր է կատարել եկեղեցին ՀՀ ներքին կյանքում:

Եկեղեցին կարևոր էր ՀՀ ներքին կյանքում՝ պահպանելով ազգային միասնություն, աջակցելով ժողովրդին՝ հատկապես կրթության ու բարոյական կողմերի միջոցով:

Սոցիալ-տնտեսական դրությունը/էջ 55-56-ը պատմել/

Ընդհանուր վիճակը աղետալի էր՝ սննդամթերքի, վառելիքի, աշխատանքային տեղերի պակաս:

Կառավարությունը փորձում էր իրականացնել բարեփոխումներ, սննդային օգնություն և տնտեսության կարգավորում:

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր
• Հ. Քաջազնունի • Ամերկոմ.

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Նկարագրի՛ր ՀՀ սոցիալ-տնտեսական աղետալի վիճակը և կառավարության ձեռնարկած քայլերն այդ ուղղությամբ:

ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը աղետալի էր, կառավարությունը ձեռնարկեց միջոցներ՝ պարենաբաշխում, ենթակառուցվածքների վերականգնում, արտասահմանյան օգնության ներգրավում:

բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ գործոններով էր պայմանավորված ՀՀ սոցիալ-տնտեսական ծանր կացությունը:
Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ ամերիկ­յան օգնությունը ՀՀ սոցիալ-տնտեսական կյանքում:

Տնտեսական ծանր կացությունը պայմանավորված էր պատերազմի հետևանքներով, պաշարումների բացակայությամբ, ութ տարվա անկայուն քաղաքականությամբ:

Ամերիկյան օգնությունը կարևոր էր՝ նպաստելով պարենի, հիգիենայի և ֆինանսական աջակցման:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Քո պատկերացում­ների համաձայն՝ ի՞նչ ընդհանրություններ և տարբերություններ կան Առաջին հանրապետության և 1990-ական թթ. սոցիալ-տնտեսական իրավիճակների միջև:

Առաջին Հանրապետությունը և 1990-ականների Հայաստանը ունեին որոշ ընդհանրություններ՝ սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակ, սակայն տարբերություններ էին կառավարական կառավարման մեթոդներում ու միջազգային աջակցման հասանելիության մեջ:

2. Ընդհանրացո՛ւ։ Ինչպե՞ս կբնութագրես կառավարության քաղաքականությունը տնտեսության ոլորտներում:

Կառավարության քաղաքականությունը ուղղված էր տնտեսության վերականգնմանը և բնակչության անհրաժեշտությունների հոգալուն:

Առաջադրանք 2

Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության ձևավորումը: Բաթումի պայմանագրի վերանայման/էջ 57 պատմել/

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր

Հ. Օհանջանյան – Հայ դիվանագետ և քաղաքական գործիչ, մասնակցել է Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության ձևավորմանը, հատկապես Առաջին Հանրապետությունում՝ 1918–1920 թթ., ներկայացնելով Հայաստանի շահերը միջազգային ասպարեզում:

Ա. Ահարոնյան – Հայ քաղաքական և պետական գործիչ, դիվանագետ, ներգրավված է եղել Հայաստանի արտաքին հարաբերությունների կազմակերպման և միջազգային ճանաչման գործընթացներում:

Անտանտ – Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ստեղծված դաշինք (Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա, Ռուսաստան), որն աջակցել է Հայաստանի անկախության ճանաչմանը և քաղաքական աջակցություն ցուցաբերել:

Ազգերի լիգա – Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ստեղծված միջազգային կազմակերպություն, որի նպատակն էր ապահովել խաղաղություն, միջպետական վեճերի լուծում և նոր պետությունների՝ այդ թվում Հայաստանի ճանաչում:

Գերմանիա – Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը և մասնակցել դիվանագիտական գործընթացներում՝ ՀՀ միջազգային դիրքը ամրապնդելու նպատակով:

Մեծ Բրիտանիա – Անտանտի անդամ, ճանաչել է Հայաստանի Հանրապետության անկախությունը և ցուցաբերել քաղաքական ու դիվանագիտական աջակցություն, կարևոր դեր խաղացել միջազգային հարաբերություններում:

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Որո՞նք էին ՀՀ արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղղությունները: Ինչպիսի՞
հարաբերություններ է ձևավորում ՀՀ-ն Թուրքիայի և
Քառյակ միության մյուս պետությունների հետ:

ՀՀ արտաքին քաղաքականության ուղղությունները՝ ճանաչում ստանալ միջազգային հանրության կողմից, հարաբերություններ կարգավորել հարևան երկրների հետ, մասնավորապես Թուրքիա և Քառյակ միություն:

բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ կարգավիճակ ուներ ՀՀ-ն, ո՞ր պետություններն էին ճանաչել նրան:

ՀՀ կարգավիճակը՝ անկախ պետություն, ճանաչվել է Անգլիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և այլ պետությունների կողմից:

գ. Վերլուծի՛ր։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված ՀՀ նկատմամբ Անտանտի դրական վերաբերմունքը

Անտանտի դրական վերաբերմունքը պայմանավորված էր Թուրքիայի նկատմամբ անվտանգության, ռազմավարական հետաքրքրությունների և տարածաշրջանային հավասարակշռության պահանջով:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Գնահատի՛ր: Ի՞նչ ընդհանրություններ կան 1918 թ.
ՀՀ-Թուրքիա և ներկայիս Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների միջև:
հարցը

1918 թ. ՀՀ-Թուրքիա հարաբերությունները և ներկայիս Հայաստանի ու Թուրքիայի հարաբերությունները ունեն պատմական վեճերի համապարփակ տարրեր, սակայն այժմ միջազգային դիվանագիտության միջոցով խնդիրները փորձում են լուծել խաղաղ ճանապարհներով:

Էսսե-էսսեագրության ուղեցույց (առարկայական և ինտեգրված)-7-9-րդ դասարանների համար

 Գրականություն, Հայաստանի պատմություն, 9-րդ դասարան, թեմա՝  «Խենթը-Բայազեդ»։ 

Առաջադրանք. Համադրելով պատմական փաստերն ու գեղարվեստական հատվածը՝ ներկայացրո՛ւ Բայազետի հերոսական պաշտպանությունը և անհատի դերը այդ պաշտպանության ժամանակ՝ համապատասխան հատվածների միջոցով հիմնավորելով պատասխանդ:

ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

Րաֆֆի «Խենթը»

— Մեր դրությունը հենց այս օրից անտանելի է,— խոսեց մի ուրիշը,— ոչ ուտելու հաց ունենք և ոչ կռվելու պատրաստություն։ Չգիտեմ ինչո՞ւ այդ հիմար քրդերը միանգամով վրա չեն տալիս, ի՞նչով կարող ենք պաշտպանվել,— ավելացրեց նա մի վրդովված ձայնով։….

— Անձնատուր չենք լինի, քանի դեռ կենդանի ենք,— կրկնեց նա իր առաջին խոսքը։ — Եթե դրսից մեզ օգնություն չհասնե, կորած ենք,— պատասխանեց մի խան, որ թուրք կամավորների գլխավորն էր։

— Օգնություն սպասելու զորություն չէ մնացել,— խոսեց մի բեկ,— իմ կարծիքով պետք է բաց անել բերդի դռները, պատառել մեզ շրջապատող թշնամու շղթան և անցկենալ, կա՛մ կհաջողվի ազատվել, կա՛մ կընկնենք թշնամու ձեռքը։

…..Նախագահը ասաց.

— Պետք է սպասել և մինչև վերջին շունչը դիմադրել։ Ես հուսով եմ, որ շուտով օգնություն կստանանք։ Գեներալ Տեր֊Ղուկասովը շատ հեռու չէ մեզանից։ Նա հենց որ իմացավ մեր դրությունը, կշտապե Բայազեդը ազատելու։ Միայն պետք է շուտով նրան իմացում տալ։……. Կարծեմ, մեր այսքան բազմության մեջ կգտնվի մի սիրտ ունեցող տղամարդ։

……Խորհուրդը վճռեց նամակ գրել Տեր֊Ղուկասովին, և քառորդ ժամից հետո բերդապահը, պատրաստ նամակը ձեռին, մյուսների հետ դուրս եկավ խորհրդարանից։

Թմբուկի թեթև ձայնը հավաքեց զինվորներին բերդի հրապարակի վրա։ Բերդա պահը բարձր ձայնով խոսեց.

— Տղե՛րք, ձեզ հայտնի է մեր դրությունը, այդ մասին խոսալը ավելորդ է։ Այժմ մեր հույսը մնացել է աստուծո վրա և նրա հաջողությամբ դրսից գալու օգնության վրա։ Եթե оգնությունը ուշացավ, մենք կորած ենք։ Ուրեմն պետք է շտապենք մեր վիճակի մասին շուտով իմացում տալ, ուր որ հարկն է։ Ահա այդ նամակը պետք է հասցնել գեներալ Տեր-Ղուկասովին, որը մեզանից շատ հեռու չէ գտնվում։ Նա այդ նամակը ստացածին պես, կշտապե մեզ ազատելու։ Հիմա ո՞վ կլինի ձեզանից այն քաջը, որ հանձն կառնե կատարել այդ մեծ ծառայությունը, թող մոտենա և ընդունե նամակը։ Ես խոստանում եմ, որ նա կստանա մի այնպիսի պարգև, որը վայել է մի անձնազոհ տղամարդի, որ այսքան բազմության ազատության պատճառ է լինելու։ Թո՛ղ ձայն տա, ով որ ցանկանում է տանել նամակը։

Տիրեց ընդհանուր լռություն և բազմության միջից ոչ մի ձայն լսելի չեղավ։…..

— Մի՛թե ձեր մեջ չկա՞ սիրտ ունեցող մի տղամարդ,— կոչեց նա դողդոջուն ձայնով.— ո՞վ է հանձն առնում տանել նամակը։

— Ես,— լսելի եղավ բազմության միջից մի ձայն և մի հայ երիտասարդ մոտեցավ, ընդունեց նամակը։

Այս երիտասարդը Վարդանն էր։

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀԱՏՎԱԾ

1. Վ. Պարսամյան, Շ. Հարությունյան, Հայ ժողովրդի պատմություն (1801-1978 թթ.), «Լույս» հրատ., Երևան, 1979, 752 էջ:
2. Հայոց պատմություն։ Դասագիրք 8-րդ դասարանի համար /Ա. Մելքոնյան, Ա. Սիմոնյան, Ա. Նազարյան, Հ. Մուրադյան. — Եր.։ «Զանգակ» հրատ., 2018.—192 էջ:
3. Հայոց պատմություն։ Նոր շրջան 8 /Վ. Բարխուդարյան, Պ. Չոբանյան, Ա. Խառատյան, է. Կոստանդյան, Ռ. Գասպարյան, Ռ. Սահակյան, Ա. Յակոբեան. – Եր.։ «ՄԱՆՄԱՐ», 2018. — 192 էջ:

1877 թ. ապրիլի 12-ին սկսված ռուս-թուրքական պատերազմը մղվում էր երկու ռազմաճակատով՝ Բալկանյան և Կովկասյան: Կովկասյան ճակատում հիմնական հարվածող ուժը հայազգի գեներալ Միխայիլ Լոռիս-Մելիքովի (Լոռու Մելիքյան) հրամանատարությամբ գործող 52-հազարանոց Կովկասյան կորպուսն էր, որի գլխավոր ուժերը կենտրոնացած էին Ալեքսանդրապոլ-Կարս ուղղությամբ: Ձախ թևում՝ Իգդիր-Բայազետ ուղղությամբ գործում էր գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովի գլխավորած Երևանյան ջոկատը, իսկ աջ թևում՝ Ախալցխա-Արդահան ուղղությամբ, գեներալ Դևելի զորաջոկատը:

1877 թ. ապրիլի 15-ին Երևանյան ջոկատը Իգդիրից հարձակվեց Բայազետի վրա և ապրիլի 18-ին մտավ քաղաք: Բայազետում թողնելով փոքրաթիվ կայազոր՝ Տեր Ղուկասովը շարժվեց դեպի Դիադին և ապրիլ-մայիս ամիսներին գրավեց Դիադինը, Ղարաքիլիսան, Ալաշկերտը, Զեյդեկանը: Ռուսներին մեծապես օգնում էին տեղացի հայերը: Հունիսին, ճակատի աջ թևում գործող ռուսական զորամասի պարտության պատճառով, Երևանյան ջոկատը, որպեսզի չհայտնվի շրջափակման մեջ, նահանջի հրաման է ստանում: Ութ օր (հունիսի 16-24-ը) տևած նահանջը հայ գեներալը կատարում է հմտորեն: Իգդիր հասնելուն պես լուծում է պարենավորման ու սպառազինման խնդիրը, միաժամանակ անկորուստ ռուսական սահման է հասցնում իր զորամասը, նրա հետ միասին նաև շուրջ 600 հիվանդ և վիրավոր ու մոտ 2500 հայ գաղթական: Ռազմագետները Տեր-Ղուկասովի այս նահանջը համեմատում են Քսենոփոնի 10 հազար հույն զինվորների նշանավոր նահանջի (Ք.ա. 401 թ.) հետ, համարում սխրանք, օրինակելի նահանջ:

Օգտվելով Երևանյան ջոկատի նահանջից՝ թուրքերը մոտ 10-հազարանոց զորքով 1877 թ. հունիսին պաշարում են Բայազետի բերդը: Բայազետի փոքրաթիվ ռուսական կայազորը, հրամանատար Շտոկվիչի գլխավորությամբ և հայ կամավորների օժանդակությամբ, կազմակերպում են բերդի պաշտպանությունը:  Դրությունը օրհասական էր, սպառվում էր պարենն ու ռազմամթերքը: Փրկության միակ ելքը դրսից օգնություն ստանալն էր: Պաշարվածների ուղարկած բոլոր նամակատարները բռնվում էին թուրքերի կողմից: Վերջապես հայ կամավորներից Սամսոն Տեր-Պողոսյանին, քրդի շորերով ծպտված, հաջողվում է անցնել պաշարման շղթայով և լուր հասցնել Տեր-Ղուկասովին: Երևանյան ջոկատն օգնության է հասնում Բայազետում 23 օր պաշարվածներին և փրկում նրանց:

Բայազետի հերոսական պաշտպանությունն իր գեղարվեստական արտացոլումն է գտել հայ մեծանուն պատմավիպասան Րաֆֆու «Խենթը» և ռուս գրող Վ. Պիկուլի «Բայազետ» վեպերում:

Ներածություն
Րաֆֆի «Խենթը» ցույց է տալիս հայերի հերոսական դիմադրությունը 1877 թ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ, հատկապես Բայազետի պաշարման օրերին։ Պատմվածքը ընդգծում է թե երիտասարդների, թե զորավարների հերոսությունը՝ Վարդանը և գեներալ Տեր-Ղուկասովը։

Գլխավոր միտքը
Դրությունը ծանր էր, բայց հավատը, համախմբվածությունը և անձնազոհությունը թույլ տվեցին դիմադրել թշնամուն։

Փաստեր և վերլուծություն

• Պաշարվածները սոված ու սպառված էին, բայց չէին հանձնվում.
• Վարդանը քաջաբար վերցնում է նամակը՝ օգնություն խնդրելու Տեր-Ղուկասովին։
• Տեր-Ղուկասովի ղեկավարությամբ ռուսական ջոկատը օգնության է հասնում։
• Հավատն ու հույսը Աստծո վրա կարևոր դեր են խաղում դիմադրության պահերին։

Եզրափակում
«Խենթը» հիշեցնում է, որ հերոսությունը միայն զորավարների գործ չէ. այն նաև նրանցն է, ովքեր հավատով և քաջությամբ կանգնում են վտանգի առաջ՝ փրկելով ժողովրդին։

Զանգեզուրը և Գարեգին Նժդեհը

20-րդ դարի սկզբին, Առաջին Համաշխարհային պատերազմից հետո և Օսմանյան կայսրության փլուզումից հետո, Հայաստանի տարածքը ծանրագույն իրավիճակում էր։ Հայերը զրկված էին պետական պաշտպանակար ուժերից, իսկ հարավային շրջանները՝ հատկապես Զանգեզուրը, հարձակման ենթարկվում էին ադրբեջանական և թուրքամետ ուժերի կողմից։ Զանգեզուրը ռազմավարական նշանակություն ուներ, քանի որ այն պաշտպանության առաջնագիծ էր Հայաստանի հարավային սահմանների համար և միացնող օղակ՝ Մեղրիից մինչև Սյունիքի խորքը։

Գարեգին Նժդեհը 1919–1920 թվականներին գլխավորեց Զանգեզուրի պաշտպանական ուժերը։ Նա առաջին հերթին կենտրոնացավ երկու հիմնական խնդիրների վրա՝ գյուղական բնակչության և հայկական տարածքի պաշտպանությունը։ Նժդեհը համախմբեց տեղական երիտասարդներին, ձևավորեց զինված ջոկատներ, ստեղծեց ռազմական օղակներ, գյուղերի և բնակավայրերի պաշտպանության համար:

Նժդեհի ռազմավարությունը ուներ մի քանի առանձնահատուկ տարրեր.

Ազգային ինքնապաշտպանություն Նժդեհը համոզված էր, որ հայերը միայն կազմակերպված և համախմբված կարող են դիմակայել հարձակվողներին, ուստի ինքնապաշտպանության մեխանիզմներ կառուցեց, որտեղ յուրաքանչյուր համայնք ու գյուղ ունենում էր պաշտպանական համակարգ: Գյուղերի ու բնակչության պաշտպանություն Նժդեհը անձամբ վերահսկում էր ճակատամարտերը, խրախուսում էր բնակչությանը դիմադրելու և անպաշտպան մնալու մտադրություն չունենալու: Կարգ ու կանոն և բարոյական առաջնորդություն Նժդեհը ոչ միայն ռազմական, այլև բարոյական առաջնորդ էր, մարդկանց ոգեշնչում էր, կազմակերպում կրթական և սոցիալական հարցեր, որպեսզի համայնքները չընկնեն խուճապի մեջ:

Նրա վճռական գործողությունների շնորհիվ Զանգեզուրը մնաց հայկական, չնայած տարբեր զորախմբերի միաժամանակյա հարձակումներին: Նժդեհի ջանքերով գյուղերը ու բնակչությունը ոչ միայն պաշտպանվեցին, այլև պատրաստվեցին ապագա պետականաշինության համար:

Ազգային խորհրդանշան

Գարեգին Նժդեհը դարձավ հայ ժողովրդի համար հերոս և խորհրդանիշ. նա ներկայացնում էր այն ոգին ու վճռականությունը, որը անհրաժեշտ էր Հայաստանի գոյության և անկախության համար։ Նրա գործերը Զանգեզուրում ոչ միայն ռազմավարական, այլև քաղաքական նշանակություն ունեին. նա ցույց տվեց, որ հայ ժողովուրդը կարող է պաշտպանել իր տարածքը, նույնիսկ առանց ուժեղ պետական աջակցության:

Սիրելի սովորողներ, խնդրում եմ ներբեռնել դասագիրքը:

Հայաստանի Հանրապետության պետական համակարգը և խորհրդանիշները/պատմել էջ 48-51/

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր
• Ա. Ահարոնյան • Ա. Մանուկ­յան • Ս. Շահումյան • Դ. Բեկ-Փիրումյան • Դրո • Մ. Սիլիկ­յան • Ա. Բեյ-Մամիկոնյան
• Անդրկովկասյան Սեյմ • Թ. Նազարբեկ­յան • Հ. Քաջազնունի • Ն. Աղբալան • Ա. Խատիսյան

ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Նկարագրի՛ր ՀՀ կառավարման համակարգը, բանակն ու խորհրդանիշները: Հաջորդականությամբ թվարկի՛ր ՀՀ վարչապետերի անունները:
բ. Բացատրի՛ր։ Քանի՞ խորհրդարան է գումարվել ՀՀ-ում,
ի՞նչպես են դրանք ձևավորվել:
գ. Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ գործառույթներ են իրականացրել ՀՀ
կառավարությունը, խորհրդարանը և դատարանները

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ
ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ընդհանրացրո՛ւ, համեմատի՛ր Հայաստանի առաջին և ներկայիս հանրապետությունների կառավարման համակարգերը

Հայաստանի առաջին Հանրապետությունը (1918–1920) նոր ստեղծված պետություն էր, կառավարման համակարգը դեռ կայացած չէր, ու շատ բաներ արվում էին արտակարգ պայմաններում՝ պատերազմի, սովի ու շրջափակման մեջ։

Ներկայիս Հայաստանի Հանրապետությունը (1991–…) ունի արդեն ձևավորված պետական համակարգ՝ Սահմանադրություն, Ազգային ժողով, կառավարություն, դատարաններ։ Կառավարումը ավելի կազմակերպված ու կայուն է։

Ընդհանուրն այն է, որ երկու հանրապետությունների նպատակը անկախ պետություն ունենալն էր։
Տարբերությունն այն է, որ այսօր պետական կառույցներն ավելի ուժեղ են ու հաստատված։

---

2. Գնահատի՛ր ՀՀ պետական կառավարման համակարգի և բանակի նշանակությունը հայկական պետականության շարունակականության ապահովման գործում

ՀՀ պետական կառավարման համակարգը ապահովեց, որ անկախ Հայաստանը գործի որպես կարգավորված պետություն՝ օրենքներով, կառույցներով ու պետական հաստատություններով։

Բանակը դարձավ երկրի անվտանգության գլխավոր ուժը․ նա պաշտպանեց սահմանները և թույլ չտվեց, որ պետությունը նորից կկործանվի։

Եզրահանգում – ուժեղ պետական կառույցներն ու բանակը ապահովեցին, որ հայկական պետականությունը պահպանվի և շարունակվի անկախ ձևով։

---

3. Մեկնաբանի՛ր՝ ինչով է առանձնանում Արամ Մանուկյանի գործունեությունը և ինչու նրան համարում են Հայաստանի առաջին Հանրապետության հիմնադիր

Արամ Մանուկյանը կազմակերպեց ժողովրդի պաշտպանությունը 1918 թ․ ծանր օրերին և մեծ դեր ունեցավ Սարդարապատի ու մյուս ճակատամարտերում հաղթանակների մեջ։ Նա նաև ստեղծեց նոր կառավարության առաջին հիմքերը՝ ոստիկանություն, վարչություն, կարգուկանոն։

Նրան կոչում են Հայաստանի առաջին Հանրապետության հիմնադիր, որովհետև հենց նրա ջանքերով հնարավոր դարձավ հռչակել անկախ Հայաստանը և սկսել պետական կառույցների ձևավորումը։

Առաջադրանք 2

Հանրապետության  հասարակական-քաղաքական կյանքը: Բոլշևիկների պետական հեղաշրջման փորձը: Թուրք-թաթարների ապակայունացնող դերի հաղթահարումը/ պատմել էջ 52-53/

Պատասխանել հարցերին

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր
• ՀՅԴ • ՀԺԿ • Պողոս Նուբար • բոլշևիկ • մենշևիկ • Արմենկոմ • խռովություն • Սեպուհ

ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Մատնանշի՛ր, թե ՀՀ-ում գործող կուսակցություններից որոնք էին պաշտպանում անկախ պետականության գաղափարը, իսկ եղածներից ո՞րն էր հատկապես բռնել կտրուկ հակապետական դիրք և ձգտում էր ամեն կերպ Հայաստանը
կրկին կցել Ռուսաստանին: Ի՞նչ ընթացք ունեցան
թաթարական և բոլշևիկ­յան խռովությունները:
բ. Բացատրի՛ր։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված ՀՅԴ առաջատար դիրքը ՀՀ հասարակական-քաղաքական
կյանքում:
գ. Վերլուծի՛ր։ Ովքե՞ր էին կովկասյան թաթարները և
ի՛նչ նպատակներ էին հետապնդում Հայաստանում։

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ
ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը․ Թուրքիան և Ադրբեջանը թաթարական խռովությունների կազմակերպման գործում

Թուրքիան և Ադրբեջանը մեծ դեր էին խաղում թաթարական խռովություններում։

• Նրանք խրախուսում և զինում էին թաթարական խմբերին, որպեսզի նրանք հարձակումներ գործեն հայկական բնակավայրերի վրա։
• Նրանց նպատակն էր թուլացնել հայկական ուժերին, տարածքում ստեղծել անկայունություն և խանգարել հայկական պետականության ձևավորմանը։
• Ադրբեջանը նաև փորձում էր տարածքային պահանջներն առաջ տանել, իսկ Թուրքիան՝ իր ազդեցությունը պահպանել ամբողջ տարածաշրջանում։

Այսինքն՝ խռովությունները միանշանակ կազմակերպված էին արտաքին ուժերի կողմից, ոչ միայն տեղական բախումներ։

---

2. Ընդհանրացո՛ւ․ ՀՀ հասարակական-քաղաքական կյանքի հիմնական մարտահրավերներն ու սպառնալիքները

Հայաստանի առաջին Հանրապետությունն ուներ շատ լրջագույն խնդիրներ․

1. Պատերազմ և անվտանգություն – պատերազմներ Թուրքիայի ու Ադրբեջանի դեմ, սահմանների անորոշություն։
2. Սոցիալական ծանր վիճակ – սով, համաճարակ, անօթևան վերաբնակներ։
3. Տնտեսական քայքայում – գործարանների բացակայություն, սննդի պակաս, ռեսուրսների սղություն։
4. Քաղաքական անապահովություն – ներքին կուսակցական պայքարներ, բողոքներ, խռովություններ։
5. Դիվանագիտական մեկուսացում – արտաքին օգնության քիչ լինել, մեծ տերությունների անորոշ դիրքորոշում։

Ընդհանուրում՝ պետությունը պայքարում էր գոյատևելու համար, և յուրաքանչյուր կողմից սպառնալիքներ կային։

---

3. Գնահատի՛ր 1920 թ. մայիսին բոլշևիկների կազմակերպած պետական հեղաշրջման փորձի նշանակությունը

1920 թ. մայիսյան բոլշևիկյան ապստամբությունը մեծ ազդեցություն ունեցավ Հայաստանի ներքին կյանքում․

• Ստեղծեց լրացուցիչ անկայունություն այն ժամանակ, երբ երկիրն արդեն ծանր վիճակում էր։
• Թուլացրեց իշխանության վստահությունն ու երկրի ներքին միասնությունը։
• Բանակը և կառավարությունը ստիպված էին զբաղվել ոչ թե արտաքին վտանգներով, այլ ներքին ճգնաժամով։
• Ապստամբությունը ցույց տվեց, որ Հայաստանում կա խորը հասարակական դժգոհություն, ինչն էլ հետո հեշտացրեց երկրի խորհրդայնացումը։

Եզրահանգում – հեղաշրջման փորձը թուլացրեց պետությունը և արագացրեց ՀՀ անկումը 1920 թ․ վերջում։

ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԱՆԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՄԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ/պատմել էջ39-43/

ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐԵԼՈՎ ԱՅՍ ԹԵՄԱՆ՝ ԿԿԱՐՈՂԱՆԱՍ

1.Նկարագրել աշխարհաքաղաքական իրադրությունը, Հայաստանի և տարածաշրջանի ներքաղաքական և
արտաքին քաղաքական իրավիճակը 1917-1920 թթ., տարածքային հիմնախնդիրները:

1917 թ․ Ռուսաստանում տեղի ունեցավ Փետրվարյան հեղափոխությունը, ցարը տապալվեց, իշխանությունը անցավ Ժամանակավոր կառավարությանը։ Միաժամանակ ձևավորվեց Պետրոգրադի խորհուրդը, և առաջացավ երկիշխանություն։
Կովկասում ռուսական բանակը վերահսկում էր Արևմտյան Հայաստանը։ Ռուսները խոչընդոտում էին հայերի՝ արևմտահայերին հայրենիք վերադարձնելու փորձերը։

2.Ներկայացնել և համեմատել 1917-1920 թթ. հայոց պատմության առանցքային դրվագները, կարևոր փաստերը,
երևույթները, իրադարձությունները, վերլուծել դրանց արդյունքներն ու հետևանքները:

1917 թ․ հոկտեմբերին Լենինի գլխավորությամբ տեղի ունեցավ Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը, և իշխանության եկան բոլշևիկները։ Ռուսական զորքերը հեռացան Կովկասից։
Հայերը ստեղծեցին Արևմտահայ և Արևելահայ ազգային խորհուրդներ ու ազգային զորամասեր՝ պաշտպանվելու համար։
1918 թ․ մայիսին՝ Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերի արդյունքում ստեղծվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։

3.Նկարագրել Հայաստանի առաջին հանրապետության պետական կառավարման համակարգը, հասարակական
քաղաքական ու սոցիալ-տնտեսական կյանքը:

Հանրապետությունը ուներ պառլամենտական համակարգ, ղեկավարում էր Հայոց ազգային խորհուրդը։
Խնդիրներ՝ սով, փախստականներ, տնտեսության փլուզում։ Չնայած դրան՝ սկսվեց կրթության, մշակույթի, բանակի ու պետական կառույցների ձևավորում։

4.Վերլուծել հայոց եկեղեցու գործունեությունը և պետություն-եկեղեցի հարաբերությունները:

Հայոց եկեղեցին աջակցում էր պետականությանը, կազմակերպում էր որբանոցներ, կրթություն, օգնություն փախստականներին։ Պետություն-եկեղեցի հարաբերությունները համագործակցային էին։

5.Բացատրել արտաքին և ներքին գործոնների ազդեցությունը Հայաստանի առաջին հանրապետության կայացման
և անկման գործընթացներում, ձևակերպել եզրահանգումներ:

Արտաքին՝ Թուրքիա, Ադրբեջան, բոլշևիկներ։
Ներքին՝ տնտեսական ճգնաժամ, սով, քաղաքական տարաձայնություններ։
Այս գործոնները բերեցին Հայաստանի անկմանը 1920 թ․, երբ երկիրը խորհրդայնացվեց։

6.Գնահատել մշակույթի զարգացման պայմանները, առանձնահատկությունները, արժևորել ձեռքբերումները հայոց
մշակույթի համատեքստում:

Չնայած դժվարություններին՝ գործեցին դպրոցներ, թերթեր, թատրոններ։ Մշակույթը պահպանում էր ազգային ոգին։

7.Գնահատել Մայիսյան հերոսամարտերի դերն ու նշանակությունը, հիմնավորել միասնական և
փոխհամաձայնեցված գործելու կարևորությունը:

Մայիսյան պատերազմները փրկեցին հայ ժողովրդին կործանումից և ապահովեցին անկախ պետության ստեղծումը։ Դրանք ապացուցեցին՝ միասնական և կազմակերպված գործողությամբ հնարավոր է հաղթել։

8.Արժևորել անկախ, ինքնիշխան ազգային պետություն ունենալու անհրաժեշտությունը և կարծիք հայտնել հայոց
պատմության մեջ Հայաստանի առաջին հանրապետության տեղի ու դերի մասին:

Առաջին հանրապետությունը տևեց կարճ, բայց դարձավ հայ պետականության վերածննդի սկիզբը։ Այն ցույց տվեց՝ հայ ժողովուրդը կարող է ունենալ իր անկախ և ինքնիշխան պետությունը։

Գլուխ 2.1 — Հայաստանը 1917 թ. արմատական փոփոխությունների փուլում

Փետրվարյան հեղափոխությունը Ռուսաստանում և Հայաստանը

Համաշխարհային քաղաքականության մեջ առաջնային դիրք զբաղեցնելու ու աշխարհի հարստություններից ավելի մեծ բաժիններ տիրապետելու նպատակով տերությունների միջև սկսված աշխարհամարտը 1917 թ. սկզբին դեռևս բեկումնային փուլ չէր մտել։ Երկու ռազմաքաղաքական դաշինքներից որևէ մեկը դեռ կայուն առավելության չէր հասել։

Գեորգի Լվով

1916 թ. Կովկասյան ճակատում ռազմական գործողությունների արդյունքում Ռուսաստանը հասավ այնպիսի բնագծերի, որոնք կայունացրին ռազմաճակատը։ Արևմտյան Հայաստանի մեծ մասը անցավ ռուսական բանակի վերահսկողության տակ, և նա սկսեց քայլեր ձեռնարկել Հայաստանի ու գրավված հարակից տարածքների կառավարման և տնտեսապես յուրացման ուղղությամբ։

Հայերը ձգտում էին ցեղասպանությունից փրկված արևմտահայերին վերադարձնել հայրենիք, սակայն հանդիպում էին Ռուսաստանի առաջացրած խոչընդոտներին։

Ռուսաստանի մի շարք չլուծված հիմնախնդիրների և հատկապես պատերազմով պայմանավորված դժվարությունների ազդեցությամբ 1917 թ. փետրվարի վերջին Պետրոգրադում տեղի ունեցավ հեղափոխություն։

Արդյունքում մարտի սկզբին Ռուսաստանում իշխող Ռոմանովների արքայատոհմը հեռացվեց իշխանությունից։ Իշխանությունը անցավ Պետրոգրադի բանվորների և զինվորների խորհրդին, որն այդ փուլում ամենահեղինակավոր և ուժեղ կառույցն էր։ Այն վերահսկվում էր էսեռների (սոցիալիստ-հեղափոխականների կուսակցություն) և մենշևիկների (ՌՍԴԲԿ-ի փոքրամասնական թև) կողմից։

Այս սոցիալիստական ուժերը Ռուսաստանի մեջ սոցիալիստական հասարակություն կառուցելը վաղաժամ էին համարում, ուստի նրանց առաջարկով ազատական հայացքներ կրող քաղաքական ուժերը Գեորգի Լվովի գլխավորությամբ ձևավորեցին Ժամանակավոր կառավարություն։

Ժամանակի ընթացքում Պետրոգրադի խորհուրդը մեծացնելով իր ազդեցությունը՝ ամռանը ամբողջովին ենթարկեց կառավարությունը իրեն։ Մինչ այդ ձևավորվեց յուրօրինակ երկիշխանություն՝ Պետրոգրադի խորհրդի և Ժամանակավոր կառավարության միջև։

Ժամանակավոր կառավարության գլխավոր խնդիրը Հիմնադիր ժողովի ընտրությունների կազմակերպումն ու հրավիրումն էր։ Վերջինին էր վիճակված լուծելու երկրի ամենաբարդ հարցերը և որոշելու Ռուսաստանի պետական ձևը։ Մինչ այդ կառավարությունը շարունակում էր պատերազմը և քայլեր ձեռնարկում երկրի ժողովրդավարացման ուղղությամբ։

Բառարան

• Հեղափոխություն — գործող կառավարության հեռացում, հասարակական և քաղաքական համակարգի արմատական փոփոխություն։
• ՌՍԴԲԿ — Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցություն։

1. Գրավոր պատասխանել.

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր

Երկիշխանություն – իրավիճակ, երբ իշխանությունը կիսված էր Ժամանակավոր կառավարության և Պետրոգրադի խորհրդի միջև։

Գ. Լվով – Ռուսաստանի Ժամանակավոր կառավարության առաջին ղեկավար։

Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտե (ՕԶԱԿՈՄ) – Ռուսական մարմին, որը կառավարում էր Անդրկովկասը հեղափոխությունից հետո։

Մ. Պապաջանյան – հայ գործիչ, մասնակցել է հայկական ազգային շարժումներին։

Պ. Ավերյանով – ռուս պաշտոնյա, ծառայել է Կովկասում։

Հ. Զավրիյան – արևմտահայ քաղաքական գործիչ, ազգային գործերում ակտիվ դեր է ունեցել։

Թուրքահայաստան – պատմական Արևմտյան Հայաստանը, որը գտնվում էր Օսմանյան կայսրության կազմում։

Վ. Փափազյան – հայ գործիչ, մասնակցել է ազգային շարժմանը և հայերի ինքնակազմակերպմանը։

Արևմտահայ ազգային խորհուրդ – ստեղծվել է արևմտահայերի իրավունքները պաշտպանելու և հայրենիք վերադարձը կազմակերպելու համար։

Ա. Ահարոնյան – Հայոց ազգային խորհրդի նախագահ, ստորագրել է Հայաստանի անկախության հռչակագիրը։

Հայոց ազգային խորհուրդ – 1918թ․ մայիսին ստեղծված իշխանական մարմին, որը հռչակեց Հայաստանի անկախությունը։

Խ. Կարճիկյան – քաղաքական գործիչ, անդամ՝ Հայոց ազգային խորհրդի։

Գ. Տեր-Ղազարյան – հայ պետական ու ռազմական գործիչ։

Հ. Օհանջանյան – քաղաքական գործիչ, Հայաստանի առաջին հանրապետության վարչապետերից։

Վ. Լենին – բոլշևիկների առաջնորդ, կազմակերպեց Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը։

Ս. Շահումյան – հայ բոլշևիկ, Լենինի կողմնակից։

Թ. Նազարբեկյան – հայ զորավար, ղեկավարել է հայկական բանակը 1918թ․ հերոսամարտերի ժամանակ։

ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ
ա. Ներկայացրո՛ւ։ Նկարագրի՛ր Փետրվարյան հեղափոխությունը և Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը: Ներկայացրո՛ւ Արևմտահայ
և Արևելահայ ազգային խորհուրդների և ազգային զորամասերի ստեղծման գործընթացները:

1917թ․ Փետրվարյան հեղափոխությունը տապալեց ցարին։ Ստեղծվեց Ժամանակավոր կառավարություն։
Նույն տարվա Հոկտեմբերյան հեղաշրջմամբ իշխանության եկան բոլշևիկները՝ Լենինի գլխավորությամբ։
Հայերը ստեղծեցին Արևելահայ և Արևմտահայ ազգային խորհուրդներ և զորամասեր, որոնք դարձան Հայաստանի անկախ պետականության հիմքը։

բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ գործոններով էին պայմանավորված հեղափոխական իրադրության առաջացումը և 1917 թ. փետրվարին
Ռոմանովերի արքայատոհմի տապալումը Ռուսաստանում:
Ինչպե՞ս կբնութագրես երկիշխանության առաջացումը: Ժամանակավոր կառավարման ի՞նչ համակարգ ստեղծվեց Անդրկովկասում ու Հայաստանում:

Հեղափոխությունը առաջացավ՝

պատերազմի ծանր վիճակից,

ցարի ինքնակալությունից,

ժողովրդի դժգոհությունից։
Երկիշխանությունը՝ Ժամանակավոր կառավարության ու բանվորական խորհրդի միջև։
Անդրկովկասում ձևավորվեց հատուկ կոմիտե (ՕԶԱԿՈՄ), որը ղեկավարում էր տարածաշրջանը։

գ. Վերլուծի՛ր։ Ինչու՞ էին Այսրկովկասի հիմ­նական ազգերը պայքարում վարչատարածքային փոփոխությունների համար և
ի՞նչ պատկերացում­ներ ունեին հայերը այդ հարցում:

Անդրկովկասի ժողովուրդները՝ հայեր, վրացիներ, ադրբեջանցիներ, ուզում էին ինքնուրույնություն։
Հայերը ցանկանում էին միավորել արևելահայ ու արևմտահայ տարածքները և ունենալ անկախ պետություն։

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ

1․ Ժամանակավոր կառավարությունը հայերին խոստումներ էր տալիս, բայց իրական քայլեր չարեց։
Ժողկոմխորհը (բոլշևիկները) նույնպես զբաղված էր իր իշխանությամբ, ոչ թե Հայկական հարցով։

2․ Հայերի ինքնակազմակերպումը (խորհուրդներ, բանակ, կառավարություն) օգնեց գոյատևել ու ստեղծել անկախ պետություն։
Փետրվարյան հեղափոխությունը բացեց ազատության դուռը,
իսկ Հոկտեմբերյանը՝ բերեց խորհրդայնացում։

Առաջադրանք 2

Ռազմաքաղաքական գործընթացները Ռուսաստանի շուրջ և հայոց պետության վերականգնման նախադրյալների հասունացումը (1917 թ. վերջ-1918 թ. մայիսի կեսեր)/պատմել էջ 44-47/

Անուններ և հասկացություններ

Թովմաս Նազարբեկյան (1855–1931)

Հայ ռազմական գործիչ, գեներալ։ Ծառայել է ռուսական բանակում, մասնակցել ռուս-թուրքական պատերազմին։ Առաջին Հանրապետության օրոք եղել է հայկական բանակի գլխավոր հրամանատարը։

Անդրանիկ Օզանյան(Զորավար) (1865–1927)

Զորավար Անդրանիկ՝ հայ ազատագրական պայքարի հերոս։ Կռվել է հայերի ազատության համար ինչպես Օսմանյան, այնպես էլ Կովկասյան ճակատներում։ Հայոց ազգային հերոս։

Հասկացություններ

Ժամանակավոր կառավարություն — իշխանություն, որը ձևավորվեց Ռուսաստանում 1917 թ. փետրվարյան հեղափոխությունից հետո՝ Ռոմանովների տոհմի տապալմամբ։

Երկիշխանություն — իրավիճակ, երբ երկրում միաժամանակ գործում են երկու իշխանություն՝ Ժամանակավոր կառավարությունը և Պետրոգրադի բանվորների ու զինվորների խորհուրդը։

Գեորգի Լվով — Ռուսաստանի առաջին Ժամանակավոր կառավարության ղեկավար։

Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտե — մարմին, որը ստեղծվեց Ռուսաստանում հեղափոխությունից հետո՝ Անդրկովկասը կառավարելու համար։

Մ. Պապաջանյան, Պ. Ավերյանով, Հ. Զավրյան, Վ. Փափազյան, Ա. Ահարոնյան, Խ. Քարչիկյան, Գ. Տեր-Ղազարյան, Հ. Օհանջանյան — այն ժամանակվա հայ քաղաքական և հասարակական գործիչներ, ովքեր մասնակցել են Հայաստանի կառավարման, ազգային խորհուրդների և բանակի ձևավորման գործում։

Թուրքահայաստան — Արևմտյան Հայաստանի տարածքը՝ Օսմանյան կայսրության կազմում։

Արևմտահայ ազգային խորհուրդ — ձևավորվել էր ռուսական վերահսկողության տակ անցած Արևմտյան Հայաստանի հայերի գործերը կազմակերպելու համար։

Հայոց ազգային խորհուրդ — ձևավորվեց Թիֆլիսում՝ ամբողջ հայ ժողովրդի քաղաքական և ռազմական շահերը ներկայացնելու համար։

Վլադիմիր Լենին, Ստեփան Շահումյան, Թովմաս Նազարբեկյան — բոլշևիկ և հայ առաջնորդներ, որոնք տարբեր դեր են ունեցել հեղափոխության և Հայաստանի քաղաքական կյանքի ընթացքում։

Հիմնական գաղափարներ

Ա. Նկարագրիր՝ Փետրվարյան հեղափոխությունն ու Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը

Փետրվարյան հեղափոխություն (1917 թ.)՝ Ռուսաստանում տապալվեց ցարական իշխանությունը, ստեղծվեց Ժամանակավոր կառավարություն։

Հոկտեմբերյան հեղաշրջում (1917 թ.)՝ բոլշևիկները (Լենինի գլխավորությամբ) տապալեցին Ժամանակավոր կառավարությունը և իշխանությունը վերցրին իրենց ձեռքը։

Այդ իրադարձությունները ազդեցին նաև Հայաստանի վրա՝ փոխելով Անդրկովկասի քաղաքական ու ռազմական իրավիճակը։

Բ. Բացատրիր՝ ինչով էր պայմանավորված հեղափոխական իրադրությունը և Ռոմանովների տապալումը

Ռուսաստանում պատերազմը, աղքատությունը, քաղցը և ցարական իշխանության անարդարությունները առաջացրին ժողովրդի դժգոհություն։ 1917 թ. փետրվարին ժողովրդի և բանակի ապստամբությունը հանգեցրեց Ռոմանովների տոհմի տապալմանը։

Երկիշխանությունը առաջացավ, երբ միաժամանակ գործեցին Ժամանակավոր կառավարությունը և բանվորների խորհուրդը։
Անդրկովկասում և Հայաստանում ստեղծվեց Ժամանակավոր կառավարման հատուկ մարմին՝ Անդրկովկասյան կոմիտե, որը ղեկավարում էր տեղական քաղաքական կյանքը։

Գ. Վերլուծիր՝ ինչու էին Անդրկովկասի ժողովուրդները պայքարում տարածքային փոփոխությունների համար և ինչ պատկերացում ունեին հայերը

Անդրկովկասի ժողովուրդները՝ հայեր, վրացիներ, ադրբեջանցիներ, ցանկանում էին ազգային անկախություն և վերահսկողություն իրենց պատմական հողերի վրա։
Հայերը ցանկանում էին միավորել Արևելյան և Արևմտյան Հայաստանը մեկ հայկական պետության մեջ։

Ա3. Վերլուծություն և գնահատական

Ժամանակավոր կառավարության և խորհրդային իշխանության քաղաքականությունը հայկական հարցում մեծ ազդեցություն ունեցան Հայաստանի ճակատագրի վրա։

Հայերի ինքնակազմակերպման գործընթացը՝ ազգային խորհուրդների և զորամասերի ձևավորումը, ցույց տվեց նրանց պետական մտածողությունը և ազատության ձգտումը։

Փետրվարյան հեղափոխությունը հայերին տվեց ազատ գործելու հնարավորություն, իսկ Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը՝ նոր, բայց դժվար քաղաքական իրականություն։

Գրավոր պատասխանել հարցերին.

ԱՆՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՍԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Բացատրի՛ր և բնութագրի՛ր

Ա. Ահարոնյան – Հայ քաղաքական գործիչ, մասնակցել է Ազգային խորհրդի և հայկական պետական կառավարման ձևավորմանը:

Ա. Մանուկյան – Հայ զինվորական և պետական գործիչ, օգնել է հայկական զորամասերը կազմակերպել և պաշտպանել հայրենիքը:

Ս. Շահումյան – Բոլշևիկ առաջնորդ, մասնակցել է Անդրկովկասի և Հայաստանում հեղափոխական գործընթացներին:

Դ. Բեկ-Փիրումյան – Հայ քաղաքական գործիչ, մասնակցել է ռազմական ու պետական ծրագրերի մշակմանը:

Դրո – Հայ ռազմական գործիչ և ազգային ազատագրական պայքարի հերոս:

Մ. Սիլիկյան – Հայ զորավար, մասնակցել է բանակի ստեղծմանը և հայկական զինված ուժերի կազմակերպմանը:

Ա. Բեյ-Մամիկոնյան – Հայ քաղաքական գործիչ, ներգրավված Ազգային խորհրդի աշխատանքներում և պետական կառավարման հիմնում:

Անդրկովկասյան Սեյմ – Անդրկովկասի ժողովուրդների ներկայացուցիչների մարմին, նպատակն էր տարածաշրջանի ինքնավար կառավարումը:

Թ. Նազարբեկյան – Հայ ռազմական գործիչ, գլխավորել է հայկական բանակը Առաջին Հանրապետության օրերին:

Ն. Աղբալան – Հայ ռազմական և պետական գործիչ, մասնակցել է հայկական զորամասերի և պետական կառավարման ձևավորմանը:

ՀԻՄՆԱԿԱՆ
ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ

ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ուրվագծի՛ր 1917 թ. վերջի-1918 թ. մայիսի կեսերի ռազմաքաղաքական գործընթացները:

Փետրվարյան հեղափոխությունը տապալեց ցարական իշխանությունը, ստեղծվեց Ժամանակավոր կառավարություն (Լվով, Կերենսկի):

Հոկտեմբերյան հեղաշրջում՝ բոլշևիկների (Լենին) իշխանության հաստատում:

Անդրկովկասում ձևավորվեց Անդրկովկասյան կոմիտե՝ տեղական իշխանություն:

Հայերը ստեղծեցին Ազգային խորհուրդ և հայկական զորամասեր՝ պաշտպանելու տարածքները ու պետական հիմքերը

բ. Բացատրի՛ր։ Պարզաբանի՛ր Բրեստ-Լիտովսկի, Տրապիզոնի ու Բաթումի խորհրդաժողովերի ընթացքը:
Ինչո՞ւ է սկսվում Հայաստանի պատմության նորագույն
ժամանակաշրջանը:

Բրեստ-Լիտովսկի (1918) – Ռուսաստանի և Գերմանիայի միջև պայմանագիր, թուրքերին ազատեց գրավելու հայկական տարածքներ:

Տրապիզոնի և Բաթումի ժողովներ – հայերի ու Անդրկովկասի ժողովուրդների բանակցություններ՝ սահմանների և անկախության հարցում:

Հայաստանի նորագույն պատմության սկիզբը

Ազգային խորհուրդների ձևավորում, հայկական բանակի ստեղծում, հայերն ստացան հնարավորություն ինքնակազմակերպվելու և պետություն ստեղծելու:

գ. Վերլուծի՛ր։ Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի հայերին
վերաբերող և Բաթումի պայմանագրերը: Ինչու՞ մինչև
Երևանի նկատմամբ սպառնալիքը հայերը ուժեղ դիմադրություն չցուցաբերեցին թուրքական բանակին:

Բրեստ-Լիտովսկի – վնասեց հայերի տարածքային իրավունքները, ստիպեց արագ պաշտպանվել:

Բաթումի – թույլ տվեց պահպանել որոշ անկախություն, բայց սահմանները դեռ վտանգված էին:

Երևանի պաշտպանություն – հայերը չունեին բավական զորք, ռեսուրսներ ու ժամանակ, դրա պատճառով ուժեղ դիմադրություն չկար թուրքերի առաջ:

ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ
ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆ

1.Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Ի՞նչ ազդեցություն ունեցավ Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի կնքումը հայերի համար:

Հայերի տարածքներ անցան թուրքերին։

Ստեղծվեց մեծ վտանգ հայ բնակչության և Հայաստանի տարածքների համար։

Հայերը ստիպված եղան արագ կազմակերպվել, ձևավորել բանակ և պաշտպանել իրենց:

2.Ընդհանրացրո՛ւ։ Որքանո՞վ էր արդարացված Անդրկովկասի Դաշնային Հանրապետության հռչակումը:

Արդարացված էր, քանի որ ժողովուրդները ուզում էին ազգային անկախություն ու ինքնավարություն:

Սակայն ռեսուրսները և ուժերը սահմանափակ էին, և պետությունը դեռ հեշտ չէր պահպանել:

3.Գնահատի՛ր։ Ի՞նչ նշանակություն ունեցան Մայիսյան հերոսամարտերը և անձամբ Արամ Մանուկ­յանը
հայոց պետության վերականգնման գործում:

Մայիսյան մարտերը ցույց տվեցին հայկական բանակի հզորությունը և ուժը պահպանելու հնարավորությունը:

Արամ Մանուկյանը՝ որպես պետական և ռազմական գործիչ, առաջնորդեց զորքը, կազմակերպեց պաշտպանությունը և կարևոր դեր խաղաց Հայաստանի պետության վերականգնման գործում:

Էսսե/գրավոր աշխատանք/Գրականություն, Հայաստանի պատմություն, 9-րդ դասարան, «Խենթը», Արամ Մանուկյան

Էսսեի գնահատման ռուբրիկ (սանդղակաշար)